Των Φραγκίσκου Παυλουδάκη, Επίκουρου Καθηγητή
Δήμητρα Κόνδυλα και Χρυσούλα Των Παγούνη, υποψήφιες διδακτόρων
Τμήμα Μηχανικών Ορυκτών Πόρων, Πολυτεχνική Σχολή, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας
Το Τμήμα Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας συμμετείχε τον περασμένο Οκτώβριο σε διεθνές συμπόσιο με θέμα την ποιότητα και την καινοτομία στην εκπαίδευση, την έρευνα και τη βιομηχανία, το οποίο φιλοξενήθηκε από το Πανεπιστήμιο της πόλης Πετροσάνι, σε μια περιοχή όπου τα υπόγεια ανθρακωρυχεία και η παραγωγή ηλεκτρισμού αποτελούσαν, και μάλλον αποτελούν ακόμα, την κύρια οικονομική δραστηριότητα.
Σκοπός της συμμετοχής του Τμήματός μας στο συγκεκριμένο συμπόσιο ήταν η παρουσίαση αποτελεσμάτων της έρευνας που διεξάγει, στο πλαίσιο εκπόνησης διδακτορικών διατριβών, σε δύο καθοριστικά για την ανάπτυξη της εξορυκτικής βιομηχανίας πεδία: την βελτίωση της λειτουργικής απόδοσης του εξοπλισμού και την αποκατάσταση του περιβάλλοντος με την επιλογή κατάλληλων χρήσεων γης μετά το κλείσιμο ενός ορυχείου.
Λειτουργική απόδοση εξοπλισμού
Σε ό,τι αφορά το πρώτο πεδίο, είναι ξεκάθαρο ότι, ο εξοπλισμός των ορυχείων και λατομείων είναι υψηλού κόστους. Για να μπορέσει αυτή η μεγάλη επένδυση να δώσει υψηλές αποδόσεις θα απαιτηθεί βάθος χρόνου και υψηλοί βαθμοί απόδοσης κατά τη λειτουργία του εξοπλισμού, ειδικά όταν η εξόρυξη χρόνο με το χρόνο επεκτείνεται σε δύσκολα και φτωχά σε περιεκτικότητα χρήσιμων ορυκτών κοιτάσματα. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλά ορυχεία επιλέγουν να λειτουργούν σε 24ωρη βάση προκειμένου να μεγιστοποιήσουν την χρήση του εγκατεστημένου εξοπλισμού. Στο πλαίσιο αυτό, η ανάλυση των αιτιών που μειώνουν τόσο τη διαθεσιμότητα, όσο και την απόδοση του εξοπλισμού είναι ζωτικής σημασίας.
Διαθεσιμότητα είναι η ο χρόνος παραγωγικής λειτουργίας ενός μηχανήματος προς τον ημερολογιακό χρόνο και μπορεί να μειωθεί εξαιτίας μιας σειράς αιτιών. Η ακινητοποίηση ενός μηχανήματος μπορεί να είναι προγραμματισμένη, για παράδειγμα, λόγω εργασιών συντήρησης, η μη προγραμματισμένη, λόγω βλαβών, μετασκευών, μη επάνδρωσης, καθυστερήσεων λόγω μη ετοιμότητας άλλου μηχανήματος, εκτέλεσης μη παραγωγικών εργασιών, κ.α. Η ενδελεχής στατιστική ανάλυση των παραπάνω αιτιών έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να συνεισφέρει στην καλύτερη αξιοποίηση των παραγωγικών μέσων που διαθέτει ένα ορυχείο, συμπεριλαμβανομένου και του προσωπικού, αυξάνοντας θεαματικά την συνολική παραγωγικότητα.
Απόδοση είναι η συνολική παραγωγή που επιτυγχάνει ένα μηχάνημα σε προκαθορισμένο διάστημα ως προς την μέγιστη παραγωγή που θα μπορούσε να επιτύχει, με βάση τα στοιχεία που δίνει ο κατασκευαστής του. Η μειωμένη απόδοση αποτελεί βασικό πρόβλημα για ορυχεία στα οποία τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κοιτάσματος εμποδίζουν την αξιοποίηση της δυναμικότητας ενός μεγάλου μηχανήματος και αντίθετα μπορεί να ευνοούν τη χρήση εξοπλισμού μικρότερης δυναμικότητας και μεγαλύτερης ευελιξίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της περίπτωσης αποτελούν τα πολυστρωματικά κοιτάσματα λιγνίτη της Ελλάδας, στα οποία η ανάγκη διακριτής εξόρυξης των λιγνιτικών και των άγονων στρωμάτων πάχους μικρότερου του ενός μέτρου εκμηδενίζει το πλεονέκτημα ενός μεγάλου εκσκαφέα καδοτροχού με διάμετρο πάνω από 10 μέτρα.
Αποκατάσταση περιβάλλοντος και νέες χρήσεις γης
Η διαχείριση του περιβάλλοντος και η αποκατάσταση των νέων εδαφών που διαμορφώνονται μετά το κλείσιμο ενός ορυχείου, ειδικά αν πρόκειται για υπαίθριο ορυχείο, είναι ζήτημα καθοριστικό για την εικόνα την εξορυκτικής βιομηχανίας. Η κύρια αιτία των αντιδράσεων των τοπικών κοινωνιών στην προοπτική διάνοιξης νέων ορυχείων είναι η «κακή μαρτυρία» χιλιάδων ορυχείων και λατομείων σε όλο τον κόσμο, που εγκαταλείφθηκαν χωρίς καμία μέριμνα για το τι μέλλει γενέσθαι. Από την άλλη, η συστηματική βιβλιογραφική ανασκόπηση που διεξάχθηκε στο πλαίσιο της έρευνάς μας, έδειξε ότι 119 διαφορετικές χρήσεις γης έχουν ήδη εφαρμοστεί σε αποκατεστημένα ορυχεία, οι οποίες μπορούν να καταταχθούν σε 11 κύριες κατηγορίες: περιοχές αστικής ανάπτυξης, βιομηχανικές περιοχές, γεωργικές περιοχές, κτηνοτροφικές περιοχές, περιοχές άγριας ζωής, δάση, υδροβιότοποι, υδάτινα σώματα (π.χ. λίμνες), χώροι διάθεσης και διαχείρισης αποβλήτων, νέα ορυχεία και αναξιοποίητες περιοχές. Ταυτόχρονα, για την επιλογή των βέλτιστων κατά περίπτωση χρήσεων γης έχουν χρησιμοποιηθεί 22 διαφορετικές πολυκριτηριακές μέθοδοι λήψης αποφάσεων με 72 δείκτες για την αξιολόγηση της κάθε χρήσης γης ως προς τις επιπτώσεις στο περιβάλλον, την κοινωνία, την οικονομία και τον πολιτισμό, την συμβατότητά της με τα χαρακτηριστικά της περιοχής εξόρυξης, τα τεχνικά χαρακτηριστικά της, την διακυβέρνηση, την περιφερειακή ανάπτυξη και την γεωηθική.
Από τα παραπάνω, είναι φανερό ότι πλέον υπάρχει η επιστημονική γνώση και η τεχνολογία για την υλοποίηση έργων περιβαλλοντικής αποκατάστασης. Ζητούμενο είναι να βρεθεί για κάθε περίπτωση το αποτελεσματικό πλαίσιο διακυβέρνησης που θα λαμβάνει υπόψη τις θέσεις όλων των ενδιαφερόμενων μερών και θα αξιοποιεί στο μέγιστο βαθμό του διαθέσιμους χρηματοδοτικούς πόρους. Η στρατηγική ESG για το Περιβάλλον, την Κοινωνία και τη Διακυβέρνηση ίσως να δράσει ως καταλύτης για την επιτυχία αυτών των προσπαθειών.
Τα νέα ευρήματα των παραπάνω ερευνητικών προσπαθειών και πιθανότατα άλλων που βρίσκονται σε εξέλιξη στο Τμήμα μας θα έχουμε ξανά τη δυνατότητα να παρουσιάσουμε στο 9ο Βαλκανικό Συνέδριο Μεταλλευτικής (BalkanMine 2025) που θα διεξαχθεί στο Πανεπιστήμιο του Πετροσάνι, στις 9-10 Οκτωβρίου 2025. Η πλούσια θεματολογία αφορά, μεταξύ άλλων, την αειφόρο εξόρυξη, την ασφάλεια, την έρευνα κοιτασμάτων, την εκμετάλλευση και τον εξοπλισμό ορυχείων, την μηχανική πετρωμάτων, τον εμπλουτισμό, την εκμετάλλευση πετρελαίου και φυσικού αερίου και το περιβάλλον. Η υποβολή περιλήψεων είναι ανοιχτή μέχρι τις 15 Απριλίου.