του Thomas Piketty*
Απέναντι στην τραμπική θύελλα, είναι επιτακτική η ανάγκη η Ευρώπη να αποκτήσει και πάλι εμπιστοσύνη στον εαυτό της και να προτείνει στους πολίτες της και στον κόσμο ένα άλλο μοντέλο ανάπτυξης. Για να συμβεί αυτό, πρέπει να βγει από την αυτομαστίγωση που χαρακτηρίζει συχνά τον δημόσιο λόγο. Σύμφωνα με το ισχύον δόγμα σε πολλούς ηγετικούς κύκλους, η Ευρώπη ζει πάνω από τις δυνάμεις της και πρέπει να σφίξει το ζωνάρι. Η τελευταία εκδοχή αυτού του αφηγήματος είναι ότι πρέπει να περικόψει τις κοινωνικές δαπάνες ώστε να συγκεντρωθεί στη μόνη προτεραιότητα που αξίζει: τον ανταγωνισμό με τον Τραμπ και τον Πούτιν για τις αμυντικές δαπάνες.
Το πρόβλημα τίθεται με λάθος τρόπο. Στο οικονομικό πεδίο, η Ευρώπη έχει τα μέσα να επιδιώκει πολλούς στόχους ταυτοχρόνως. Εδώ και χρόνια, για παράδειγμα, παρουσιάζει πλεόνασμα στο ισοζύγιο πληρωμών, ενώ οι ΗΠΑ παρουσιάζουν ένα τεράστιο έλλειμμα. Με άλλα λόγια, οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι εκείνες που ξοδεύουν στο εσωτερικό περισσότερα απ’ όσα παράγουν, ενώ η Ευρώπη κάνει το αντίθετο και συγκεντρώνει την αποταμίευσή της στον υπόλοιπο κόσμο. Τα οικονομικά θεμέλια της Ευρώπης είναι έτσι πιο υγιή από εκείνα των ΗΠΑ – τόσο υγιή, ώστε ο πραγματικός κίνδυνος είναι ότι δεν ξοδεύει αρκετά. Αντί για μια «κούρα» λιτότητας, η Ευρώπη έχει ανάγκη από μια «κούρα» επενδύσεων, όπως έδειξε και η έκθεση Ντράγκι.
Πρέπει να το κάνει όμως με τον δικό της τρόπο, δίνοντας έμφαση στην ανθρώπινη ευημερία και τη βιώσιμη ανάπτυξη και συγκεντρώνοντας την προσοχή της στις συλλογικές υποδομές (εκπαίδευση, υγεία, μεταφορές, ενέργεια, κλίμα). Η Ευρώπη έχει ήδη ξεπεράσει τις ΗΠΑ στο πεδίο της υγείας (το προσδόκιμο ζωής ήταν εδώ το 2022 τα 80,6 χρόνια, ενώ στις ΗΠΑ τα 77,4). Κι αυτό, δαπανώντας μόλις το 10% του ΑΕΠ για την υγεία, έναντι 18% για τις ΗΠΑ. Η Ευρώπη μπορεί να ξεπεράσει τις ΗΠΑ και στους άλλους τομείς.
Αν καταστεί απαραίτητο, η Ευρώπη μπορεί να αυξήσει τις στρατιωτικές της δαπάνες. Πρέπει βέβαια αυτή η ανάγκη να αποδειχθεί. Γιατί το να διαθέσεις μερικά δισεκατομμύρια ευρώ για τον στρατό είναι ένας εύκολος τρόπος να δείξεις ότι κάνεις κάτι απέναντι στη ρωσική απειλή, χωρίς να είναι βέβαιο ότι είναι και ο πιο αποτελεσματικός. Ο πραγματικός στόχος είναι να δημιουργηθούν οι δομές που επιτρέπουν τη λήψη συλλογικών αποφάσεων για την αποτελεσματική υπεράσπιση του ουκρανικού εδάφους.
Για να χρηματοδοτηθεί η ανοικοδόμηση της χώρας, η Ευρώπη θα πρέπει να κατάσχει όχι μόνο τα ρωσικά δημόσια κεφάλαια (300 δισεκατομμύρια ευρώ, από τα οποία τα 210 βρίσκονται στην Ευρώπη), αλλά και τα ιδιωτικά, που υπολογίζονται σε ένα τρισεκατομμύριο ευρώ, τα περισσότερα εκ των οποίων βρίσκονται στην Ευρώπη. Αυτό προϋποθέτει τη δημιουργία ενός μηχανισμού που θα καταγράψει ποιος κατέχει τι στην ήπειρό μας, κάτι που είναι χρήσιμο και για την καταπολέμηση της εγκληματικότητας.
Και μένει το ουσιαστικό ερώτημα: γιατί η Ευρώπη, που αποτελεί de facto τη μεγαλύτερη οικονομική και χρηματοπιστωτική δύναμη του πλανήτη, δεν επενδύει περισσότερο; Μια κλασική εξήγηση είναι δημογραφική: μπροστά στη γήρανση, οι ευρωπαϊκές χώρες προετοιμάζουν τα γεράματά τους αποταμιεύοντας χρήματα στον υπόλοιπο κόσμο. Κι όμως, θα ήταν πιο χρήσιμο να δαπανώνται αυτά τα ποσά στην Ευρώπη ώστε να εξασφαλιστεί ένα μέλλον για τις νέες γενιές.
Μια άλλη εξήγηση είναι ο εθνικισμός: κάθε ευρωπαϊκή χώρα υποπτεύεται τον γείτονά της ότι θέλει να καταχραστεί το προϊόν της εργασίας της και προτιμά έτσι να το κλειδώσει. Η εμπορική και χρηματοπιστωτική παγκοσμιοποίηση προκάλεσε μια βαθιά ανησυχία και το σύνδρομο «ο καθένας για τον εαυτό του».
Ο κυριότερος παράγων όμως είναι πολιτικός και θεσμικός. Δεν υπάρχει κανένα δημοκρατικό πλαίσιο όπου να μπορούν οι Ευρωπαίοι πολίτες να αποφασίζουν συλλογικά πώς να χρησιμοποιούν τον πλούτο που παράγουν. Σήμερα, αυτές οι αποφάσεις λαμβάνονται από μερικούς μεγάλους ομίλους. Η λύση μπορεί να πάρει πολλές μορφές, όπως μια ευρωπαϊκή κοινοβουλευτική Ένωση που στηρίζεται σε έναν σκληρό πυρήνα χωρών. Το βέβαιο είναι πως η ζήτηση για Ευρώπη δεν ήταν ποτέ τόσο ισχυρή και πως οι ηγέτες πρέπει να απαντήσουν με τόλμη και φαντασία.
(*) O Τομά Πικετί είναι Γάλλος οικονομολόγος
(Πηγή: Le Monde)
Τα κείμενα που φιλοξενούνται στη στήλη «Ιδέες και Απόψεις» του ΑΠΕ-ΜΠΕ δημοσιεύονται αυτούσια και απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων και όχι του Πρακτορείου.
(Πηγή: Le Monde)