Του Αλέξανδρου Κουρή, Επιχειρηματία, Ιδιοκτήτη της Ζυθοποιίας ΝΗΣΟΣ
Οι επιθέσεις του Προέδρου Τραμπ κατά της παγκοσμιοποίησης και του ελεύθερου εμπορίου μπορεί να κερδίζουν πολιτικά χειροκροτήματα, ιδιαίτερα από ένα κοινό που αισθάνεται αποκλεισμένο, όμως στοχεύουν σε λάθος εχθρό. Δεν είναι οι «ξένες» οικονομίες ούτε οι κακοί ανταγωνιστές που εκμεταλλεύτηκαν τις ανοικτές αγορές. Οι πρωταθλητές της Παγκοσμιοποίησης είναι οι ίδιες οι Ηνωμένες Πολιτείες με τις αμερικανικές εταιρείες να αποτελούν τους αδιαμφισβήτητους νικητές της παγκοσμιοποίησης.
Οι εταιρείες του δείκτη S&P 500 αντλούν κατά μέσο όρο το 41% των εσόδων τους από αγορές εκτός ΗΠΑ. Το 2023, η Apple ανακοίνωσε καθαρά κέρδη σχεδόν $ 100 δισ., με το 60% των εσόδων της να προέρχεται από διεθνείς πωλήσεις. Αντίστοιχα, η Microsoft, η Alphabet και η Pfizer σημείωσαν ιστορικά υψηλές επιδόσεις. Είναι πλέον σαφές: η παγκοσμιοποίηση ήταν -και παραμένει- κινητήριος δύναμη για τα κέρδη της αμερικανικής επιχειρηματικότητας.
Όμως ο πλούτος που παράγεται δεν φτάνει στην κοινωνία. Το 2022, οι εταιρείες του S&P 500 δαπάνησαν πάνω από $ 922 δισ. σε επαναγορές μετοχών. Ωφελημένοι; Ένα στενό κλαμπ θεσμικών επενδυτών και το κορυφαίο 1% του πληθυσμού, που σήμερα ελέγχει σχεδόν το 50% του παγκόσμιου πλούτου. Αντίθετα, οι μισθοί των εργαζομένων μένουν στάσιμοι και οι καταθέσεις τους διαβρώνονται από τον πληθωρισμό. Η κοινωνική ανισότητα εντείνεται. Ο δείκτης Gini των ΗΠΑ -μέτρο ανισοκατανομής εισοδήματος- αγγίζει το 46, από τους υψηλότερους στις αναπτυγμένες οικονομίες. Αλλά, όπως σημειώνει ο νομπελίστας Angus Deaton, δεν είναι η παγκοσμιοποίηση που προκαλεί ανισότητα, είναι ο τρόπος που διανέμεται ο πλούτος που παράγει. Εντωμεταξύ, περίπου το 40% της κεφαλαιοποίησης του S&P 500 προέρχεται πλέον από μη Αμερικανούς επενδυτές, κυρίως Ευρωπαίους – από χώρες που σήμερα υφίστανται τους δασμούς. Αυτά τα κεφάλαια ενισχύουν τις αμερικανικές επιχειρήσεις και την Αμερικανική οικονομία, αλλά όχι απαραίτητα την αμερικανική κοινωνία.
Παρά τα φορολογικά κίνητρα του 2017 (TCJA), οι αμερικανικές επιχειρήσεις εξακολουθούν να διακρατούν 5,9 τρισεκατομμύρια δολάρια σε κέρδη εκτός ΗΠΑ. Γιατί αυτός ο πλούτος δεν διοχετεύεται στην αμερικανική οικονομία; Και πόσο ρεαλιστικό είναι να προσδοκούμε ότι η επόμενη δεκαετία θα εξασφαλίσει αντίστοιχες ταμειακές ροές-ρεκόρ, αν οι αμερικανικές εταιρείες επιλέξουν να κινηθούν με μια εσωστρεφή, αμιγώς εθνική, αμερικανοκεντρική στρατηγική; Μπορεί μια οικονομία που μεγαλούργησε στην παγκόσμια σκηνή να διατηρήσει το momentum της αγνοώντας τη συνταγή που την απογείωσε; Και τελικά, σε ένα νέο γεωοικονομικό περιβάλλον, διαμορφωμένο από δασμούς, αποκλεισμούς και εμπορικές εντάσεις, πόσο ευπρόσδεκτες θα είναι πλέον οι αμερικανικές επιχειρήσεις στις ίδιες διεθνείς αγορές που τις ανέδειξαν αλλά τώρα υφίστανται τους Αμερικανικούς δασμούς;
Είναι σαφές ότι η προσέγγιση του «trickle-down economics» απέτυχε. Η «παλίρροια» των κερδών δεν ανύψωσε όλες τις βάρκες. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις -παρότι αντιπροσωπεύουν το 99% των επιχειρήσεων και το 50% της απασχόλησης- παραμένουν αποκλεισμένες από την καρδιά της οικονομικής δραστηριότητας. Η απάντηση όμως δεν είναι ο προστατευτισμός. Οι δασμοί αυξάνουν το κόστος, αποδυναμώνουν την ανταγωνιστικότητα και μετακυλίονται στους καταναλωτές. Η επιστροφή της παραγωγής στις ΗΠΑ δεν συνεπάγεται και επιστροφή θέσεων εργασίας -στην εποχή της αυτοματοποίησης και του ΑΙ όπου τα εργοστάσια απασχολούν λιγότερους ανθρώπους από ποτέ.
Αντί να στοχοποιούμε το διεθνές εμπόριο, ας εφεύρουμε ένα νέο πλαίσιο αμοιβαιότητας – ένα σύστημα που κατανέμει δίκαια τόσο τα οφέλη όσο και τις προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης. Ένα τέτοιο πλαίσιο μας είναι αναγκαίο, ούτως ή άλλως, για να αντιμετωπίσουμε την ακόμα πιο άνιση και λιγότερο ανθρωποκεντρική εποχή που συνθέτουν η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης και της αυτοματοποιημένης, ρομποτικής εργασίας. Είναι η νέα ανατροπή, η επανάσταση που καθιστά δυνατή την παραγωγή με ελάχιστη ή μηδενική ανθρώπινη συμμετοχή. Δεν γνωρίζει σύνορα, δεν υπολογίζει θεσμούς ή κυβερνήσεις ούτε υπόσχεται δίκαιη κατανομή, παρά μόνο ταχύτητα, αποδοτικότητα και ισχύ.
Ο Πρόεδρος Τραμπ δεν χρειάζεται να χτίσει νέα τείχη. Χρειάζεται να αναρωτηθεί: πού ρέει ο πλούτος; Και -κυρίως- πού σταματά;