«Το όραμά μου είναι το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών να γίνει μέχρι το τέλος της θητείας μου ένα ευρωπαϊκό κέντρο αριστείας», επισημαίνει ο νέος πρόεδρος και διευθυντής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ) και διεθνώς γνωστός κοσμολόγος, Σπύρος Βασιλάκος, σε συνέντευξή του στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων λίγες ημέρες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του. Παίρνοντας τη «σκυτάλη» από τον προκάτοχό του, ο μέχρι πρότινος διευθυντής του Ινστιτούτου Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης του ίδιου ιδρύματος, εκμυστηρεύεται ότι νιώθει «τιμή και πολύ μεγάλη ευθύνη να διοικείς το παλαιότερο ερευνητικό ίδρυμα της χώρας» και περιγράφει τις μεγάλες προτεραιότητές του, μεταξύ των οποίων την επέκταση των ερευνητικών εγκαταστάσεων, την προμήθεια υπερσύγχρονων επιστημονικών οργάνων, την επιτυχημένη συμμετοχή του Αστεροσκοπείου στο εμβληματικό πρόγραμμα Psyche της NASA, αλλά και τη μετατροπή του Αστεροσκοπείου Κρυονερίου σε διαστημικό κόμβο και τεχνολογικό πάρκο.
Συνεχίζοντας την προσπάθεια του προκατόχου του, Μανώλη Πλειώνη, για απορρόφηση της μεγάλης χρηματοδότησης από το Ταμείο Ανάκαμψης και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, ύψους 66 εκατομμυρίων ευρώ, σε κτιριακές εγκαταστάσεις και υπερσύγχρονο επιστημονικό εξοπλισμό, ο Σπύρος Βασιλάκος έχει ξεκινήσει ήδη να εργάζεται στην κατεύθυνση της υλοποίησης των παραπάνω έργων, τα οποία «θα δώσουν μια αναπτυξιακή δυναμική στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών», όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Ήδη βρίσκονται σε εξέλιξη τα έργα για την πλήρη ανάπτυξη του μοναδικού στη νοτιοανατολική Ευρώπη Παρατηρητηρίου Γεωεπιστημών και Κλιματικής Αλλαγής ΠΑΓΓΑΙΑ στα Αντικύθηρα, προϋπολογισμού 22 εκατομμυρίων ευρώ, μέσα από την προσθήκη επιπλέον υποδομών και ειδικού εξοπλισμού, με χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης το καλοκαίρι του 2026.
Αγορά σύγχρονου εξοπλισμού θα γίνει και για τα τρία Ινστιτούτα του Αστεροσκοπείου, κάτι το οποίο «θα συμβάλει στην ενίσχυση του ερευνητικού προφίλ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, θα αυξήσει σε μεγάλο βαθμό τις επιχειρησιακές δυνατότητες των Ινστιτούτων, αλλά και θα μας ανοίξει νέους δρόμους και ορίζοντες αναφορικά με την ικανότητά μας να επιτελούμε ερευνητικό έργο σε πολύ υψηλότερο επίπεδο», υπογραμμίζει ο κ. Βασιλάκος.
—
Ο μεγαλύτερος διαστημικός κόμβος στη ΝΑ Ευρώπη
—
Κατά τη διάρκεια της θητείας του ως διευθυντή του Ινστιτούτου Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης του ΕΑΑ, ο Σπύρος Βασιλάκος έβαλε έναν φιλόδοξο στόχο: τη μεταμόρφωση του αστεροσκοπείου Κρυονερίου στην Πελοπόννησο σε «Space Hub», δηλαδή στον μεγαλύτερο διαστημικό κόμβο στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Ήδη προγραμματίζεται η επέκταση των κτιριακών εγκαταστάσεων με την προσθήκη αμφιθεάτρου, γραφειακών και βοηθητικών χώρων, αλλά και η αγορά ενός ρομποτικού τηλεσκοπίου, που θα ενισχύσει τις δυνατότητες της χώρας στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού δικτύου «Space Surveillance and Tracking», που παρακολουθεί τροχιές δορυφόρων και δυνητικά επικίνδυνων διαστημικών αντικειμένων. Επίσης, θα γίνει η προμήθεια lidars και αντενών, για να ενισχυθεί η επικοινωνία με δορυφόρους και η έρευνα στην ατμόσφαιρα. Ο κ. Βασιλάκος προγραμματίζει να ανοίξει το Αστεροσκοπείο Κρυονερίου και στο ευρύ κοινό δημιουργώντας εκεί ένα τεχνολογικό πάρκο, προκειμένου «σχολεία και πολίτες να βλέπουν την επιστήμη εν τη γενέσει της και να δημιουργήσουμε με αυτό τον τρόπο ένα αναπτυξιακό δυναμικό κέντρο για την ευρύτερη περιοχή της Πελοποννήσου». Όπως προσθέτει, «θέλουμε με τον διαστημικό κόμβο και το τεχνολογικό πάρκο να αναπτύξουμε και τον επιστημονικό τουρισμό».
Το Αστεροσκοπείο Κρυονερίου, αλλά και το Αστεροσκοπείο στον Χελμό, όπου βρίσκεται το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο των Βαλκανίων «Αρίσταρχος», συμμετέχουν σε εμβληματικά προγράμματα, μέσα από μεγάλες συνεργασίες με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος, τη NASA και την Πολωνική Διαστημική Υπηρεσία και ο νέος πρόεδρος στοχεύει στην αύξηση ακόμα περισσότερο των συνεργασιών με διεθνούς κύρους φορείς.
Πριν από πέντε χρόνια, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος είχε επιλέξει, έπειτα από αξιολόγηση, το Αστεροσκοπείο στον Χελμό να είναι το πρώτο ευρωπαϊκό που θα έκανε έλεγχο της ευρυζωνικής σύνδεσης μέσω λέιζερ μεταξύ του Αρίσταρχου και του μεγαλύτερου δορυφόρου τηλεπικοινωνιών της Ευρώπης, Alphasat, στα 37.000 χιλιόμετρα. Επρόκειτο για μια μεγάλη επιτυχία του ΕΑΑ, καθώς «με αυτή τη σύζευξη που μεταφέρει πληροφορία, δείξαμε στους Ευρωπαίους εταίρους μας ότι ως χώρα και ως Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών μπορούμε να διαδραματίσουμε ένα σημαντικό ρόλο στις νέες αυτές τεχνολογίες, οι οποίες αναμένεται να κυριαρχήσουν την επόμενη δεκαετία, δηλαδή τον νέο τρόπο επικοινωνίας είτε μέσω λέιζερ είτε με την κβαντική επικοινωνία», τονίζει ο κ. Βασιλάκος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Το μέλλον για τις δύο ερευνητικές υποδομές στον Χελμό και το Κρυονέρι αναμένεται ακόμα πιο συναρπαστικό: το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών συμμετέχει στην εμβληματική αποστολή Psyche της NASA, στο πλαίσιο της οποίας ο στόχος είναι το ερχόμενο καλοκαίρι τα δύο τηλεσκόπια να είναι τα μοναδικά ευρωπαϊκά που θα επικοινωνήσουν -στα 300 εκατομμύρια χιλιόμετρα αυτή τη φορά- με το ομώνυμο διαστημόπλοιο του αμερικανικού διαστημικού οργανισμού, το οποίο βρίσκεται μεταξύ Άρη και Δία για να παρατηρήσει τον αστεροειδή 16 Psyche. Όπως εξηγεί ο νέος πρόεδρος του ΕΑΑ, «εάν το καταφέρουμε, θα έχουμε κάνει ένα παγκόσμιο επίτευγμα, θα έχουμε τη βαθύτερη ευρυζωνική επικοινωνία που έχει γίνει ποτέ, ανοίγοντας πολύ μεγάλους δρόμος στη συγκεκριμένη τεχνολογία, αλλά και καθιστώντας το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και τη χώρα μας σημαντικό παίκτη σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο στις συγκεκριμένες νέες τεχνολογίες».
Στην κατεύθυνση της αύξησης του αποτυπώματος του Εθνικού Αστεροσκοπείου στην επιστήμη και την κοινωνία ευρύτερα, σχεδιάζεται και η προμήθεια νέων μετεωρολογικών σταθμών σε όλη την ελληνική επικράτεια που θα ενισχύσουν το υπάρχον δίκτυο του Αστεροσκοπείου κατά 20% και νέων σεισμολογικών σταθμών που θα πυκνώσουν το δίκτυο του Γεωδυναμικού Ινστιτούτου κατά 10-15%. «Πυκνώνοντας το μετεωρολογικό και σεισμολογικό δίκτυο θα μπορούμε να έχουμε μεγαλύτερη ακρίβεια στις μετρήσεις και συνεπώς στην προβλεψιμότητα αναφορικά με την παρακολούθηση του καιρού και της σεισμικότητας όχι μόνο του ελλαδικού χώρου, αλλά και ευρύτερα της νοτιοανατολικής Ευρώπης», παρατηρεί ο Σπύρος Βασιλάκος.
Μία από τις βασικές προτεραιότητες του νέου προέδρου, όπως επισημαίνει ο ίδιος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, είναι και «η δημιουργία νέων θέσεων μόνιμου προσωπικού, ερευνητικού, τεχνικού και διοικητικού, διότι οι ανάγκες μας έχουν αυξηθεί πάρα πολύ στο πλαίσιο της χρηματοδότησης που έχουμε πάρει». Εξάλλου, για τον κ. Βασιλάκο είναι πρόκληση η προσπάθεια αναστροφής του brain drain. «Με όλα τα παραπάνω προγράμματα προσπαθούμε να φέρουμε Έλληνες εξειδικευμένους επιστήμονες πίσω στη χώρα μας. Και βέβαια τα προγράμματα αυτά έχουν συγκεκριμένη διάρκεια. Εμείς θα πρέπει να προσπαθήσουμε συνολικά, σε συνεννόηση με την Πολιτεία, να ανοίξουμε νέες θέσεις μόνιμου ερευνητικού προσωπικού, ώστε να στελεχώσουμε το ΕΑΑ με νέο μόνιμο προσωπικό σε καίριες ερευνητικές θέσεις».
Ο κ. Βασιλάκος δεν παραλείπει να αναφερθεί και στην ενίσχυση της μεγάλης προσπάθειας που ήδη κάνει το ΕΑΑ, προκειμένου να έρθει σε επαφή με την κοινωνία και με επιμέρους ομάδες πληθυσμού, όπως οι μαθητές των ακριτικών νησιών, τα ΑΜΕΑ και οι έγκλειστοι σε φυλακές. «Θα γίνει ό,τι είναι δυνατό, ώστε η διάχυση της επιστήμης να φτάσει και στο τελευταίο σημείο της πατρίδας μας», λέει χαρακτηριστικά.
—
Από την Κοσμολογία στο τιμόνι του ΕΑΑ
—
Ο Σπύρος Βασιλάκος συμπεριλαμβάνεται στο 2% των πιο επιδραστικών επιστημόνων παγκοσμίως σύμφωνα με την ετήσια αξιολόγηση του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ. Την τελευταία δεκαετία έχει λάβει πέντε τιμητικές διακρίσεις στον περίφημο Διεθνή Διαγωνισμό Βαρύτητας, που διεξάγεται κάθε χρόνο από το Ίδρυμα Βαρυτικών Ερευνών των ΗΠΑ «Essay Competition of Gravity Research Foundation». Μάλιστα η τελευταία διάκριση το 2024, αφορούσε έρευνα σε συνεργασία με τον Ακαδημαϊκό, Δημήτρη Νανόπουλο, στην οποία μαζί με την ομάδα τους επιχείρησαν να δώσουν απάντηση σε ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της σύγχρονης Φυσικής που απασχολεί την κοινότητα εδώ και 50 χρόνια, το αν οι θεωρίες υπερβαρύτητας που δρουν σε ασύλληπτα μικροσκοπικά επίπεδα και υψηλές ενέργειες, εκεί που οι κβαντικοί νόμοι κυριαρχούν, μπορούν να αφήσουν πειραματικά και παρατηρησιακά ίχνη που να τις επιβεβαιώνουν ή να τις διαψεύδουν. Την έρευνα και τη διάκριση είχε παρουσιάσει αναλυτικά και το ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Ο κ. Βασιλάκος ξεκίνησε την ακαδημαϊκή του διαδρομή με σπουδές στα Μαθηματικά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, συνεχίζοντας με μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης στην Αστρονομία και διδακτορικό στην Αστροφυσική Κοσμολογία από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η Κοσμολογία, δηλαδή η επιστήμη που μελετά όλο το σύμπαν ως ένα ενιαίο σύνολο, «με γοήτευσε, καθώς είναι η μητέρα της ίδιας της φύσης, της ίδιας της φυσικής. Φανταστείτε ότι αν οι αρχικές συνθήκες δημιουργίας του σύμπαντος ήταν διαφορετικές, ενδεχομένως οι νόμοι της φυσικής να ήταν διαφορετικοί απ’ αυτούς που έχουμε τώρα», λέει χαρακτηριστικά.
Τον ρωτάμε πώς εν μέσω αυτής της διακεκριμένης ερευνητικής πορείας αποφάσισε να ασχοληθεί με τα διοικητικά του ΕΑΑ. «Το να διοικεί κάποιος το πρώτο ερευνητικό κέντρο της χώρας το οποίο ιδρύθηκε το 1842, νομίζω ότι είναι τιμή και πολύ μεγάλη ευθύνη», απαντά. Παραδέχεται ότι «πράγματι δεν είναι εύκολη η απόφαση να το κάνει αυτό κάνεις, διότι το κομμάτι της διοίκησης απαιτεί πάρα πολύ χρόνο και κόπο». Ωστόσο, «έρχεται κάποια στιγμή στην καριέρα ενός επιστήμονα που αναρωτιέται αν μπορεί να συμβάλει και ο ίδιος στην ανάπτυξη της χώρας μας συνολικά στο ερευνητικό πεδίο με το οποίο εκείνος ασχολείται και στο επιστημονικό επίπεδο. Οπότε, το βασικό κίνητρό μου να ασχοληθώ με τη διοίκηση είναι να προσπαθήσω μαζί με τους συνεργάτες μου να ανοίξουμε νέους δρόμους και νέους ορίζοντες για τη νέα γενιά που έρχεται, ώστε να μπορεί να βρει δουλειά σε επιστημονικούς τομείς με τους οποίους ασχολείται και με αυτόν τον τρόπο να δημιουργήσουμε μια ροή νέων ερευνητών και νέων επιστημόνων οι οποίοι έρχονται προς το ΕΑΑ, φέρουν νέα τεχνογνωσία και επιστημοσύνη και βοηθούν με αυτόν τον τρόπο τόσο την ανάπτυξη του κέντρου μας αλλά και ευρύτερα την ανάπτυξη της χώρας μας».
Μαρία Κουζινοπούλου