«Ως άνθρωπος του 21ου αι. δεν μπορώ να αποδεχτώ ότι εξακολουθούν να συμβαίνουν πόλεμοι, κι όμως συμβαίνουν. Όπως φαίνεται, δεν έχουμε διδαχθεί τίποτα από την Ιστορία. Κι έτσι, επιστρέφουμε σε κείμενα που γράφτηκαν χιλιάδες χρόνια πριν, μήπως και μάθουμε το μάθημά μας και αποκτήσουμε έναν πολιτισμό που δεν θα επιτρέπει τον πόλεμο. Όμως ο πόλεμος είναι κοντά μας, πιο κοντά απ’ ότι νομίζουμε* όλοι θα τον συναντήσουμε» ανέφερε, μεταξύ άλλων, στη σημερινή συνέντευξη Τύπου, ο αυτοεξόριστος Ρώσος σκηνοθέτης, Τιμοφέι Κουλιάμπιν.
Ο διεθνώς αναγνωρισμένος για την ποιητική σκηνοθετική ματιά του Κουλιάμπιν, θα ανοίξει τα φετινά Επιδαύρια, στις 5 και 6 Ιουλίου, με την «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» του Ευριπίδη, σε μια διεθνή παραγωγή του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου με έναν λαμπερό θίασο Ελλήνων ηθοποιών (Μαρία Ναυπλιώτου, Νίκος Ψαρράς, Ανθή Ευστρατιάδου, Νικόλας Παπαγιάννης, Δημήτρης Παπανικολάου, Θάνος Τοκάκης κ.ά.).
Η καλλιτεχνική dιευθύντρια του Φεστιβάλ, Κατερίνα Ευαγγελάτου, είπε πως η διοργάνωση έχει ανοίξει από πέρυσι «γέφυρες ανταλλαγής» ξένων σκηνοθετών με Έλληνες ηθοποιούς, ώστε να «δουλέψουν τη δική τους οπτική πάνω στο αρχαίο δράμα». Μια διαδικασία που – σύμφωνα με την ίδια – «μπολιάζει το ελληνικό θέατρο και την ελληνική καλλιτεχνική κοινότητα με δημιουργικούς πόρους και προσφέρει στο κοινό την ευκαιρία να δει παραστάσεις εξαιρετικές – με την έννοια της εξαίρεσης, δηλαδή παραστάσεις που δεν βλέπει στην τακτική χειμερινή σεζόν». Ακόμη, επεσήμανε πως η παράσταση θα παιχτεί μόνο στην Επίδαυρο, τονίζοντας πως έτσι «κατοχυρώνεται η μοναδικότητα του αρχαίου θεάτρου της Επιδαύρου», καθιστώντας τις παραστάσεις σε αυτό «ξεχωριστά γεγονότα».
Στο επίκεντρο βρίσκεται ο πόλεμος
Ο Κουλιάμπιν έχει χαρακτηριστεί ως το «τρομερό παιδί» του ρωσικού θεάτρου. Η σκηνοθετική του ευφυΐα έγκειται στη σκηνική του τόλμη, αλλά και στον τρόπο που παίζει υφολογικά με διαφορετικά θεατρικά είδη. Τολμηρός και πρωτοποριακός στην τέχνη και στη ζωή, δεν δίστασε να εκφράσει δημόσια την αντίθεσή του για τον πόλεμο στην Ουκρανία και να αναζητήσει καταφύγιο στην Ευρώπη και συγκεκριμένα στο Βερολίνο.
Μετά τις αριστουργηματικές «Τρεις αδερφές» του Τσέχοφ (2018) που κέρδισαν κοινό και κριτικούς με την εξ ολοκλήρου απόδοση τους στη νοηματική γλώσσα, ο Τιμοφέι Κουλιάμπιν επανέρχεται στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, που τον σύστησε στο ελληνικό κοινό.
Στη συνέντευξη Τύπου για την παρουσίαση της παράστασης, ο πρωτοπόρος δημιουργός ευχαρίστησε το Φεστιβάλ γι’ αυτήν την «τεράστια ευκαιρία που του έδωσε να δουλέψει με ένα από τα πιο αγαπημένα του έργα και αυτούς τους καταπληκτικούς ηθοποιούς στο μυθικό θέατρο της Επιδαύρου». «Είναι μεγάλη τιμή αλλά και πρόκληση για μένα» ανέφερε, ενώ δήλωσε πως δεν θα ήθελε να αποκαλύψει πολλά για την προσέγγισή του πάνω στο έργο.
Όπως είπε, στο επίκεντρο της παράστασης βρίσκεται ο πόλεμος, ένας επικείμενος πόλεμος που, για ν’ αρχίσει, χρειάζεται θύματα. Ωστόσο ο ίδιος, όπως εξήγησε, δεν εστιάζει τόσο «στο θέμα της θυσίας όσο στον μηχανισμό, στην ‘τεχνολογία’ του πολέμου, ένα θέμα που, δυστυχώς στις μέρες μας, είναι πολύ επίκαιρο»: Στο έργο δεν τίθεται ποτέ το ερώτημα «αν πρέπει να ξεκινήσει ο πόλεμος, είναι αυτονόητο ότι θ’ αρχίσει». «Το πρόβλημα δεν είναι καν οι επιπτώσεις που θα έχει ο πόλεμος, αλλά το ότι θεωρείται φυσιολογικό κομμάτι της ζωής. Σήμερα δυστυχώς ο πόλεμος είναι πάλι παρών στη ζωή μας. Παραδόξως – και παρά την ιστορική εμπειρία – εμείς οι άνθρωποι κάνουμε πράγματα που νομίζαμε ότι ποτέ δεν θα ξαναγίνουν» πρόσθεσε.
Ο Παντελής Μπουκάλας που υπογράφει τη μετάφραση του έργου, δήλωσε ενθουσιασμένος για τη συνεργασία του με μία δυνατή καλλιτεχνική ομάδα. «Ο Ευριπίδης είναι αυτός που έχω μεταφράσει περισσότερο από την ‘αγία τριάδα’ των τραγικών κι αυτός που νιώθω πιο κοντά μου. Τον προσεγγίζω βέβαια με δέος, και όχι με τον τρόμο που προσεγγίζω τον Αισχύλο. Ωστόσο, η ιδιότητα του ποιητή δεν μου δίνει το δικαίωμα να πέσω στην οκνηρία, και να μεταφράσω χωρίς να δώσω μάχη με το κείμενο. Αν δεν ηττηθείς από τον αρχαίο λόγο, δεν υπάρχει περίπτωση να τον προσεγγίσεις», δήλωσε χαρακτηριστικά και πρόσθεσε: «Στην Ελλάδα έχουμε χρέος στο να μελετάμε βαθιά και ουσιαστικά τον αρχαίο λόγο, όχι ως αρχαιοκάπηλοι ή ως πατριδοκάπηλοι. Η παρουσία του Τιμοφέι εδώ, δείχνει πως οι αρχαίες τραγωδίες είναι μία διεθνής κληρονομιά».
Οι ηθοποιοί για τη συνεργασία τους με τον Κουλιάμπιν
Μιλώντας για τη συνεργασία της με τον Ρώσο σκηνοθέτη, η Μαρία Ναυπλιώτου δήλωσε πως έχεικάνει μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάγνωση πάνω στην «Ιφιγένεια». «Έχει δημιουργήσει έναν κόσμο και μας έβαλε μέσα σε αυτόν, δίνοντάς μας ελευθερία αλλά και όρια. Προσωπικά, έχω μια τάση να δικαιολογώ την Κλυταιμνήστρα, αλλά η ανάγνωση του Τιμοφέι με οδήγησε να ανακαλύψω ένα τρομακτικό πρόσωπο, που έχει επιλογές αλλά δεν τις επιλέγει. Η ήττα είναι το τελικό γνώρισμα αυτής της κατάστασης. Όταν καταλαβαίνει τι έχει συμβεί, είναι πολύ αργά» εξήγησε.
Η Ανθή Ευστρατιάδου, που ερμηνεύει την Ιφιγένεια, είπε πως «ο Τιμοφέι έχει το σπάνιο χάρισμα να ενώνει τους ανθρώπους». «Μας έχει εμπνεύσει με έναν υποσυνείδητο τρόπο, μας πήρε από το χέρι και βουτήξαμε μαζί σε ψυχικές περιοχές πολύ άγριες» τόνισε.
Ο Θάνος Τοκάκης, που κρατά τον ρόλο του Αχιλλέα, είπε πως υπάρχει μία τρομερή πυκνότητα στις πρόβες, και παρόλο που δουλεύουν μόλις έξι εβδομάδες, ο Κουλιάμπιν τους έχει κάνει να νιώθουν απολύτως ασφαλείς. «Πάντα υπάρχει μια προσμονή, όταν οι ξένοι έρχονται να δουλέψουν με εμάς και με τα κείμενά μας, για τα οποία, είτε το παραδεχόμαστε είτε όχι, έχουμε κάποιες αντιλήψεις. Αυτή η ‘σύγκρουση’, λοιπόν, οδηγεί σε μια πολύ ενδιαφέρουσα αποκαθήλωση των ηρώων μας» επεσήμανε.
Ο Νικόλας Παπαγιάννης, που ερμηνεύει τον Μενέλαο, ανέφερε ότι ο διάλογος των Ελλήνων ηθοποιών με ξένους σκηνοθέτες πάνω σε αρχαία κείμενα, είναι μία διαδικασία απελευθερωτική. «Ο Τιμοφέι έχει μια πολύ προσωπική σχέση με το έργο. Ζούμε υπέροχες μέρες και μακάρι αυτή η ενέργεια να περάσει και στη θεατρική πράξη» τόνισε. Τέλος, ο Νίκος Ψαρράς που υποδύεται τον Αγαμέμνονα, είπε πως η συνεργασία με τέτοιους σκηνοθέτες είναι «πολύ μεγάλο δώρο και μακάρι αυτές οι παραστάσεις να περιοδεύσουν εδώ και στο εξωτερικό».
Νάντια Μπακοπούλου
Photo Credit: Thomas Daskalakis