Ένα Φεστιβάλ Θεάτρου που αναβιώνει τον πετυχημένο προκάτοχό του δεν είναι σίγουρο ότι θα έχει την ίδια πορεία. Όταν, όμως, η ικανότητα και οι επιλογές των διοργανωτών συμπλέουν με το ταλέντο και την καλή διάθεση των συμμετεχόντων, τότε το αποτέλεσμα έχει μόνο θετικό πρόσημο. Μιλάμε για το Φεστιβάλ Θεάτρου Ιθάκης, που πριν από λίγες μέρες διένυσε την τρίτη χρονιά λειτουργίας του, έχοντας πάντα στις ‘αποσκευές’ του ένα μοναδικό ατού: Το μέρος δράσης του, που δεν είναι άλλο από το μαγευτικό νησί του Οδυσσέα.
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ είχε την τύχη να παρακολουθήσει παραστάσεις και δράσεις και από τα τρία μέρη της διοργάνωσης: Το διαγωνιστικό τμήμα ΑΥΛΑΙΑ, όπου 16 ταλαντούχοι νέοι και νέες από όλη την Ελλάδα απέδωσαν με τον δικό τους ευφάνταστο τρόπο -και με επίκεντρο τη φετινή θεματική που ήταν η κωμωδία- τρεις συνεχόμενες ραψωδίες της Οδύσσειας, τη ΣΚΗΝΗ που παρουσίασε έξι παραστάσεις επαγγελματικών θεατρικών θιάσων μεγάλης διάρκειας, που συνδέονταν με τη θεματική, αν και με διαφορετικό τρόπο η καθεμία, και τα ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΑ που περιλάμβανε θεατρικά εκπαιδευτικά σεμινάρια.
Μπορεί η τέχνη να αλλάξει τον κόσμο; Ποιος είναι ο ρόλος του κοινού σε μια θεατρική παράσταση; Είναι η κωμωδία πιο δύσκολη για έναν ηθοποιό από την τραγωδία; Υπάρχει χιούμορ (και) στον θάνατο; Τι σημαίνει θεατρικό παιχνίδι και πώς μπορεί να ενεργοποιήσει το σώμα, τη φαντασία και τον αυτοσχεδιασμό;
Τα παραπάνω απαντήθηκαν, ή τουλάχιστον επιχειρήθηκαν να απαντηθούν, μέσα από τις διαφορετικές παραστάσεις/δράσεις του 3ου Φεστιβάλ Θεάτρου Ιθάκης, που ήταν όλες ελεύθερες για το κοινό. Ο θεσμός έχει πλούσια ιστορία (τα έτη 1975-1998 λειτούργησε το ιστορικό φεστιβάλ που έφερε στο νησί εξαιρετικές προσωπικότητες του θεάτρου) και, όπως αποδείχτηκε, έχει και ισχυρό παρόν (σχεδόν κάθε βράδυ, ντόπιος κατά κύριο λόγο, πληθυσμός κατέκλυζε το Δημοτικό Μορφωτικό Κέντρο στην πρωτεύουσα της Ιθάκης, το Βαθύ, για να δει τις παραστάσεις). Έχει όμως και αδιαμφισβήτητο μέλλον: Ενδεικτικά σημειώνουμε τις παιδικές παραστάσεις «Ο Ιππότης της Αγάπης», από την ομάδα ΕΝ ΠΛΩ (Νατάσα – Φαίη Κοσμίδου και Γιάννης Τσότσος) και «Ο Βασιλιάς με το Δέντρο στην Καρδιά», από την ομάδα Μπαγαμπόντο (Κίκα Ζαχαριάδου, Γιάννης Κοντός), που ενθουσίασαν τους μαθητές του δημοτικού σχολείου στο Βαθύ, αλλά και του Σταυρού στο βόρειο μέρος του νησιού το οποίο για πρώτη φορά συμπεριλήφθηκε στις δράσεις του φεστιβάλ. «Αυτό που εκλάβαμε από τις θεατρικές ομάδες είναι ότι συγκινήθηκαν πάρα πολύ που παρουσίασαν στα παιδιά του Σταυρού τις παραστάσεις τους. Κι αυτό θα το συνεχίσουμε: Να φέρουμε παραστάσεις και για τα παιδιά της βόρειας Ιθάκης», δήλωσε η Αθηνά Αρσένη, θεατρολόγος και σκηνοθέτης, που μαζί με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Κώστα Γάκη, είχαν την καλλιτεχνική διεύθυνση της διοργάνωσης.
Τι χαρακτηρίζει, όμως, το Φεστιβάλ Θεάτρου Ιθάκης; «Η προσιτότητα και η επικοινωνία όλων των μερών», απάντησε στην ερώτηση του ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Κώστας Γάκης, που διεξήγαγε επίσης το «Κωμικό πυροτέχνημα», ένα πρακτικό σεμινάριο κωμωδίας το οποίο συμπεριέλαβε όλους τους συμμετέχοντες, κυρίως τους ηθοποιούς που διαγωνίζονταν στην Οδύσσεια, αλλά και όσους είχαν τη διάθεση να αφιερώσουν τα πρωινά τους σε πρόβες. Κι εδώ αξίζει να αναφερθούμε στο τελικό αποτέλεσμα που ήταν εντυπωσιακό: Το «κωμικό πυροτέχνημα», που φτιάχτηκε μέσα σε πέντε μόνο μέρες υπό την καθοδήγηση του συνομιλητή μας, έδεσε τέλεια με τη σύγχρονη κωμωδία «Οι Κομπάρσοι», που δημιούργησαν και σκηνοθέτησαν (σε σκηνοθετική εποπτεία του Κ. Γάκη) οι Πάνος Λάσπας και Χρήστος Σταυρίδης, οι οποίοι με τη σειρά τους απέδωσαν μοναδικά και με … καταιγιστικό ρυθμό όλους τους ρόλους. Το έργο βασίστηκε στην κωμικοτραγωδία της Μαρί Τζόουνς «Πέτρες στις τσέπες του».
Ένα άλλο χαρακτηριστικό που οι καλλιτεχνικοί διευθυντές κατάφεραν να συνοδεύει το 3ο Φεστιβάλ Θεάτρου Ιθάκης, ήταν «η πολυφωνία των παραστάσεων. Με την Αθηνά Αρσένη θέλαμε να υπάρχουν εντελώς διαφορετικά είδη, ακόμα και αν μια παράσταση δεν άρεσε σε εκείνη ή σε μένα. Να υπάρχει, δηλαδή, μια ‘παλέτα’ ώστε το κοινό της Ιθάκης να διδάσκεται διαφορετικά είδη και διαφορετικές οπτικές γωνίες της θεατρικής τέχνης. Επίσης, το γεγονός ότι μετά τις παραστάσεις κάναμε διαλόγους με το κοινό έδωσε, πιστεύω, κάτι ωραίο και απομυθοποιητικό, ότι δηλαδή αυτοί που ήταν πάνω στη σκηνή τώρα κατεβαίνουν, μας μιλάνε, μοιράζονται πράγματα για τη διαδικασία που δεν γνωρίζαμε, άλλος κερδίζοντας με τη γοητεία του κι άλλος με τη δυσκολία που έχει το ανέβασμα μιας παράστασης… Μου άρεσε πολύ που στο τέλος οι ντόπιοι έμεναν και εκσφενδόνιζαν ερωτήσεις και τοποθετήσεις και, κυρίως, ευγνωμοσύνη», επεσήμανε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Κ. Γάκης, που κατάφερε, μέσα από το σεμινάριο που καθοδήγησε, οι ηθοποιοί, διαγωνιζόμενοι και μη, να έρθουν κοντά, να επικοινωνήσουν και να συνεργαστούν ώστε να επικρατήσει τελικά το «ευ αγωνίζεσθαι». Κάτι που διαπιστώθηκε καθόλη τη διάρκεια του φεστιβάλ, μέσα από τις παραστάσεις, τις χαρούμενες παρέες, αλλά και από τις δηλώσεις των ηθοποιών:
«Όταν εμφανίζεται το φως πάντα χάνεται το σκοτάδι. Ακριβώς αυτό ένιωσα με το φεστιβάλ. Ευχαριστούμε πολύ τον Κώστα Γάκη και την Αθηνά Αρσένη γι’ αυτό το θεατρικό φως που μας χάρισαν, καθώς και όλα τα παιδιά στο σεμινάριο γιατί γίναμε πραγματικά μια ομάδα. Αυτό εγώ δεν το είδα σαν διαγωνισμό. Έβλεπα όλα τα παιδιά ίσα με μένα και χαίρομαι για όλα το ίδιο. Επίσης χαίρομαι πάρα πολύ για την ομάδα ‘Κομπάρσοι’ και για την προσπάθεια που κάνουν ο Πάνος και ο Χρήστος, είναι εξαιρετικοί», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Αλεξάνδρα Κατσιφώλη, από την ομάδα Catdams, που διαγωνίστηκε με την Ευτυχία Τομαζίνου στην απόδοση των ραψωδιών τ,υ,φ της Οδύσσειας.
«Ήταν μία υπέροχη εμπειρία που πολλοί άνθρωποι δεν έχουν την ευκαιρία να βιώσουν. Ένιωσα μία μεγάλη ομαδικότητα από όλα τα μέλη του διαγωνιστικού και του φεστιβάλ γενικότερα, ο Κώστας Γάκης ήταν πολύ βοηθητικός σε αυτό το κομμάτι. Με το σεμινάριό του μας βοήθησε να νιώσουμε σαν ομάδα, κάτι που σε διαγωνισμούς δεν συμβαίνει πολύ συχνά, καθώς υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός. Όλοι οι άνθρωποι του φεστιβάλ μας έκαναν να νιώσουμε άνετα, ήταν πολύ φιλόξενοι και καλοί. Ήθελα επίσης, να ευχαριστήσω την Αθηνά Αρσένη και την ομάδα των ‘Κομπάρσων’ με τον Πάνο και τον Χρήστο που μας βοήθησαν να νιώσουμε άνετα μαζί τους και να παίξουμε», είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Καραμαρίτη Σταυρούλα Βασιλεία από την ομάδα Ροδύσσεια, που με τη Μαριέττα Κούρτη απέδωσαν τις ραψωδίες π,ρ,σ.
«Η εμπειρία ήταν εξαιρετική. Ήταν ένα πολύ οργανωμένο φεστιβάλ, οι μέρες μας ήταν πολύ γεμάτες και δημιουργικές, όλα τα σεμινάρια κατέληξαν κάπου και κάτι μας έδωσαν. Επίσης, αισθάνθηκα αυτήν την αγκαλιά που λάβαμε και από την κοινωνία εδώ της Ιθάκης αλλά και από όλους τους συμμετέχοντες στο φεστιβάλ, διαγωνιστικού και μη. Θα μου μείνουν οι γνωριμίες και οι όμορφοι άνθρωποι που γνωριστήκαμε και που θεωρώ ότι δεν θα χαθούμε, όχι με όλους τουλάχιστον. Και θα το ξανάκανα παρόλο που το φοβόμουν στην αρχή», υπογράμμισε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Κωστής Σταυρουλάκης από την Ομάδα ΤΗΛΕperfomance, που μαζί με την Πέπη Γιαννιώτη απέδωσαν τις ραψωδίες α, β, γ.
Οι διαγωνιζόμενοι είχαν μια επιπλέον υποχρέωση. «Να βιντεοσκοπήσουν το 10λεπτο θεατρικό έργο τους σε ένα νοηματοδοτημενο μέρος της Ιθάκης ώστε αυτό να μείνει στην πολιτιστική κληρονομιά του νησιού και μετά π.χ. από 20 χρόνια να μπορεί κάποιος να δει και λίγο τι έγινε το 2024 με αφορμή το πιο όμορφο έπος της κοινότητας. Ξαφνικά βλέπεις κάποιους γραβατωμένους σε μια σπηλιά ή σε μια φανταστική παραλία κι αυτό βάζει τα παιδιά σε μια έννοια χατζηδακικής εκπαίδευσης μέσω της αισθητικής -αυτό που έκαναν πολύ ωραία μαζί ο Τσαρούχης, ο Χατζηδάκις, ο Γκάτσος, ο Ελύτης, δηλαδή μια ομάδα έβαλε ένα πινέλο αισθητικής στους ανθρώπους. Βλέποντας πώς συνομιλεί το τοπίο με αυτό που κάνω και, αναδύονται όλα, και οικολογική δικαιοσύνη και μάνα γη και αισθητική κι ένα με τη φύση, αλλά και ανοικτός διάλογος με τον χώρο που σε φιλοξενεί… Άρα προσπαθούμε να βάλουμε κάποιες βραδυφλεγείς ‘βόμβες’ που θα κάνουν καλό σε αυτούς τους θεατρίνους που θέλουν να κάνουν το καινούργιο θέατρο», καταλήγει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Κ. Γάκης
Συζήτηση για κωμωδία
Δεν είναι εύκολο να συμπεριλάβει κανείς σε λίγες γραμμές όσα βιώνουν θεατές και συμμετέχοντες σε ένα θεατρικό φεστιβάλ εμπλουτισμένο με ποικιλία παραστάσεων, εργαστηρίων και εκδηλώσεων. Όπως η συζήτηση γύρω από την κωμωδία ( «Κωμωδία αντίδοτο … στη παρακμή», ήταν η κεντρική θεματική του φεστιβάλ) ή ο διάλογος με το κοινό μετά τις παραστάσεις, που δείχνουν ότι το θέατρο μπορεί να είναι όχι μόνο πόλος έλξης και δημιουργίας, αλλά και προβληματισμού.
«Η κωμωδία είναι ίσως το πιο πολιτικό είδος θεάτρου. Κατά τη γνώμη μου, η κωμωδία ασκεί πολιτική ακόμα και όταν είναι γραμμένη για να προξενήσει απλά γέλιο. Έχει μια πολύ άμεση σύνδεση με την κοινωνική πραγματικότητα, γι’ αυτό είναι και το θεατρικό είδος που έχει κυνηγηθεί περισσότερο και οι συγγραφείς του έχουν υποστεί αρκετά συχνά περιορισμούς από την εκάστοτε εξουσία», δήλωσε η Αλεξάνδρα Βουτζουράκη στη συζήτηση για την κωμωδία που έγινε στο πλαίσιο του φεστιβάλ. Η σκηνοθέτης και ηθοποιός έπαιξε την Εριφίλα στην κλασική φάρσα της Ισπανικής Αναγέννησης «Οι τρελοί της Βαλένθια», που ανέβηκε την τρίτη ημέρα του φεστιβάλ από την Αθηναϊκή Σκηνή του Μιχάλη Καλαμπόκη, σε σκηνοθεσία του ίδιου.
«Από την πλευρά της σκηνοθεσίας και της υποκριτικής, θεωρώ ότι η κωμωδία είναι δυσκολότερη από το δράμα ή την τραγωδία. Χρειάζεται πολλή προσοχή και πολύ μεγάλο σεβασμό. Η παγίδα στην κωμωδία είναι ότι κάποιες φορές αντιμετωπίζεται κάπως επιπόλαια, το κείμενο διακωμωδείται, κι αυτό στερεί την ουσία του αστείου. Πιο εύκολα συγκινείται ο θεατής σε μια δραματική παράσταση -σε μια καλή παράσταση εννοείται-, παρά γελάει σε μια κωμική. Θεωρώ ότι κωμικοί ηθοποιοί μπορούν να συγκινήσουν σε δραματικούς ρόλους, ενώ δραματικοί ηθοποιοί δεν είναι σίγουρο ότι μπορούν με επιτυχία να παίξουν κωμωδία», σημείωσε στην ίδια συζήτηση η Μαρία Χριστοδούλου, θεατρολόγος και ηθοποιός, που διεξήγαγε το σεμινάριο «Θεατρομυθικά».
«Ο κωμικός ηθοποιός εκπαιδεύεται πιο δύσκολα. Φυσικά είναι υποχρεωμένος ο δάσκαλος να κάνει την άσκηση της κωμωδίας μέχρι τέλους, γιατί έτσι γίνεται ένας ‘ηθοποιός’ ηθοποιός. Είναι υποχρεωμένος μάλιστα να του μάθει ότι υπάρχει χιούμορ και στον θάνατο, γιατί ακόμα και αν δεν γίνει ένας μεγάλος κωμικός ηθοποιός, θα έχει κάνει ένα πολύ μεγάλο καλό στους μαθητές του: Θα έχουν βιώσει και θα έχουν καταλάβει, μέσα από την άσκηση, ότι μπορούν να δουν το ίδιο πράγμα και από τις δυο διαφορετικές όψεις κι αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό», υπογράμμισε ο Χάρης Ρώμας, ηθοποιός, σεναριογράφος και συγγραφέας, μέλος της κριτικής επιτροπής του φεστιβάλ.
«Στις ασκήσεις που βάζω στους νέους συγγραφείς, συνήθως το 95% με 98% είναι δραματικές. Δηλαδή, ό,τι συντεταγμένη και να δώσω, στα πρώτα μαθήματα παίζουν πάντα πολύ δραματικές σκηνές. Έχω αναρωτηθεί πολλές φορές γιατί συμβαίνει αυτό, ενδεχομένως το δράμα στο μυαλό των ανθρώπων, οι οποίοι έχουν αρχίσει να ασχολούνται με το θέατρο είναι πολύ υψηλότερο είδος από ό,τι η κωμωδία. Γι’ αυτό δοκιμάζουν τη δύναμή τους σε αυτό. Όμως, όταν ζητώ κωμικές σκηνές, εκεί καταλαβαίνουμε όλοι ποιο είναι πραγματικά το δύσκολο είδος», επισήμανε ο Ανδρέας Φλουράκης, θεατρικός συγγραφέας, που διδάσκει στο ΠΜΣ «Δημιουργική Γραφή και Πολιτισμικές Βιομηχανίες» του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, μέλος επίσης της κριτικής επιτροπής.
«Η τέχνη δεν αλλάζει τον κόσμο, ερχόμαστε εδώ για να συντροφευτούμε, να ακούσουμε, να δούμε πράγματα, ακόμα και αν δεν μας αρέσουν, γιατί μπορεί να γίνει συζήτηση πάνω σε αυτό. Δεν μπορεί να μας αρέσουν όλα, είναι επικίνδυνο να μας αρέσουν όλα, όπως και να μην μας αρέσει και τίποτα», είπε ο ηθοποιός Γιώργος Γαλίτης μετά την παράσταση του έργου που παρουσίασε την πρώτη ημέρα του φεστιβάλ, «Τα ραδίκια ανάποδα», μια δημιουργία του ίδιου (ερμηνεία, κείμενο, σκηνογραφία), σε σκηνοθεσία Βλαδίμηρου Κυριακίδη.
«Την παράσταση κάνουν οι θεατές, δεν την κάνουν οι ηθοποιοί. Εσείς έρχεστε να την δείτε με την προσοχή, το γέλιο, τη χαρά, το κλάμα, την προσήλωσή σας. Γι’ αυτό λέγεται θέατρο. Βέβαια, ζούμε σε πολύ δύσκολη εποχή όπου χάνεται το μυαλό μας σε οθόνες, σκέψεις… Έχει γίνει πολύ στρεσαρισμένος ο βίος μας. Και ιδιαίτερα των παιδιών, που δεν μπορούν να κάνουν χωρίς κινητό. Το να αφιερώσουμε δυο ώρες από τη ζωή μας σε ένα θέαμα, είτε μας αρέσει είτε όχι, σε ένα βιβλίο, σε μια ζωγραφική, κάτι μακριά από αυτό που μας κάνει να γινόμαστε όλο και πιο επιθετικοί, είναι πολύ σημαντικό», είπε ο Γ. Γαλίτης μετά το έργο του, που κέρδισε τις εντυπώσεις με την ποικιλομορφία της (είχε στοιχεία από τη λαϊκή κωμωδία, το παράλογο, το σουρεαλισμό κ.α.), αλλά και το αβίαστο γέλιο του κοινού, που δεν δίστασε να κάνει ερωτήσεις και τοποθετήσεις -όπως εξάλλου γινόταν στο τέλος κάθε παράστασης.
ΦΩΤΟ: Tηλέμαχος Μαρκαντώνης
Ελένη Μάρκου