«Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να προσφέρει στα παιδιά σημαντικά πλεονεκτήματα, φτάνει να αξιοποιηθεί με τρόπο που ενισχύει την παιδεία και δημιουργικότητα», επισημαίνει σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο διευθυντής του Ινστιτούτου Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών στο ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», Βαγγέλης Καρκαλέτσης. Αυτή η σχέση των παιδιών με την τεχνητή νοημοσύνη τίθεται στο επίκεντρο της φετινής διεθνούς διεπιστημονικής συνάντησης «The Lyceum Project», που συνδιοργανώνουν ο Δημόκριτος και το «The World Human Forum».
Η φετινή διοργάνωση «The Lyceum Project», που θα παρουσιαστεί αυτή την Παρασκευή 20 Ιουνίου στο Ωδείο Αθηνών, σε συνεργασία με την Ειδική Γραμματεία Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού στην Προεδρία της Ελληνικής Κυβέρνησης και σε σύμπραξη με το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών Ελλάδος του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Σικάγο, με την υποστήριξη της IEEE Standards Association | IEEE SA και του μη κερδοσκοπικού οργανισμού «Alexander S. Pissios Family Foundation», θέτει υπό συζήτηση το καίριο ερώτημα «Πώς μπορούμε να ενδυναμώσουμε τα παιδιά, τους αυριανούς πολίτες, ώστε να ανθίσουν στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης».
«Το The Lyceum Project 2025 μάς προσκαλεί να δούμε τη μεγάλη εικόνα: να συνδέσουμε την τεχνολογία με τις αξίες μας και να χτίσουμε έναν παγκόσμιο διάλογο που υπηρετεί τις μελλοντικές γενιές. Γιατί η πρόοδος δεν απαιτεί μόνο τεχνολογική ταχύτητα, απαιτεί και ανθρώπινη πρόνοια», τονίζει ο κ. Καρκαλέτσης. Όπως συμπληρώνει, «χρειάζεται να δημιουργήσουμε ασφαλείς γέφυρες ανάμεσα στα παιδιά και την τεχνητή νοημοσύνη».
Ο Βαγγέλης Καρκαλέτσης, ο οποίος είναι και μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής Υψηλού Επιπέδου για την Τεχνητή Νοημοσύνη υπό τον πρωθυπουργό, της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής και Τεχνοηθικής και της Ομάδας Ειδικών για Τεχνητή Νοημοσύνη στο OECD.AI, αναλύει μεταξύ άλλων στη συνέντευξή του τα πλεονεκτήματα και τις προκλήσεις της εφαρμογής της τεχνητής νοημοσύνης στην εκπαίδευση, τονίζοντας ότι «είναι ένα στοίχημα για το μέλλον» και διευκρινίζοντας ότι «δεν μπορούμε να αποκλείσουμε τα παιδιά από την τεχνολογική επανάσταση που συμβαίνει γύρω μας».
Τέλος, υπογραμμίζει ότι είναι απαραίτητο να ενισχυθεί η συμμετοχή των παιδιών και των νέων στον δημόσιο διάλογο, κάτι που επιχειρείται και στο φετινό «The Lyceum Project», όπου δημοτικά και γυμνάσια σχολεία προσκλήθηκαν να συμμετέχουν στη σχολική έκθεση «Μεγαλώνοντας σε έναν κόσμο με Τεχνητή Νοημοσύνη».
Ακολουθεί η πλήρης συνέντευξη του διευθυντή του Ινστιτούτου Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», Βαγγέλη Καρκαλέτση, στη Μαρία Κουζινοπούλου για το Αθηναϊκό- Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων:
Ερ. : Ποια είναι τα θέματα που κατά τη γνώμη σας, ως ειδικού στην τεχνητή νοημοσύνη, πρέπει να τεθούν επί τάπητος διεθνώς, σε μια περίοδο που η τεχνητή νοημοσύνη καλπάζει;
Απ.: Σήμερα, η τεχνητή νοημοσύνη θέτει μια διπλή πρόκληση: να συμβαδίσουμε με τον ρυθμό των εξελίξεων χωρίς να τεθούν σε δεύτερη μοίρα η ασφάλεια των χρηστών, η αξιοπιστία και η διαφάνεια στη λειτουργία των μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης και τα θεμελιώδη δικαιώματα.
Για να επιτευχθεί η επιθυμητή ισορροπία ανάμεσα στην τεχνολογική πρόοδο και τον άνθρωπο, υπάρχει ανάγκη για ανάπτυξη και εφαρμογή ενός ρυθμιστικού πλαισίου που δεν αναστέλλει την καινοτομία, αλλά την κατευθύνει υπεύθυνα. Η Ευρώπη επιχειρεί να πρωτοπορήσει με το AI Act, όμως η υιοθέτηση και εφαρμογή τέτοιων κανονισμών απαιτεί χρόνο. Άλλες μεγάλες δυνάμεις, όπως οι ΗΠΑ ή η Κίνα, κινούνται με διαφορετικές λογικές, δίνοντας έμφαση στην αγορά ή στον κρατικό έλεγχο, συχνά χωρίς επαρκή θεσμικά αντίβαρα ή λογοδοσία.
Η Ελλάδα αντιμετωπίζει ακόμα πιο σύνθετα εμπόδια. Σε αυτό το περιβάλλον, πρωτοβουλίες όπως τα AI Factories, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το ελληνικό ΑΙ Factory Pharos, προσφέρουν μια πρώτη απάντηση: συνδυάζουν υπολογιστική ισχύ, πρόσβαση σε δημόσια δεδομένα και συνεργασίες μεταξύ ερευνητικών φορέων και της αγοράς. Όμως, για να λειτουργήσουν ουσιαστικά ως μοχλοί μετασχηματισμού, απαιτούνται στρατηγικός συντονισμός, θεσμική συνέχεια και επένδυση σε ανθρώπινο δυναμικό.
Σε αυτό το πλαίσιο, τα κρίσιμα θέματα που πρέπει να τεθούν σε διεθνές επίπεδο είναι:
-Πώς διασφαλίζουμε ότι η πρόοδος στην τεχνητή νοημοσύνη υλοποιείται με κύριο γνώμονα την ασφαλή και αξιόπιστη λειτουργία και τον υπεύθυνο σχεδιασμό και ανάπτυξη συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης;
-Ποιες είναι οι μεγαλύτερες απειλές που μπορούν να μετατρέψουν τις ευκαιρίες που δίνει η τεχνητή νοημοσύνη σε πηγή ανισοτήτων, κοινωνικής δυσπιστίας ή τεχνολογικής εξάρτησης και να καθυστερήσουν την ουσιαστική πρόοδο, και πώς μπορούμε να τις περιορίσουμε;
-Πώς συντονίζουμε στρατηγικές, υποδομές, και πολιτικές για να ενισχύσουμε τον μετασχηματισμό των κοινωνιών μας;
Τελικά, η πιο σημαντική διάσταση δεν είναι τεχνική. Είναι κοινωνική. Ποιο είναι το όραμά μας για την επόμενη γενιά; Ποια τεχνητή νοημοσύνη θέλουμε να γνωρίσουν, να χρησιμοποιήσουν και να εμπιστευτούν τα παιδιά μας; Το The Lyceum Project 2025 μάς προσκαλεί να δούμε τη μεγάλη εικόνα: να συνδέσουμε την τεχνολογία με τις αξίες μας και να χτίσουμε έναν παγκόσμιο διάλογο που υπηρετεί τις μελλοντικές γενιές. Γιατί η πρόοδος δεν απαιτεί μόνο τεχνολογική ταχύτητα, απαιτεί και ανθρώπινη πρόνοια.
Ερ.: Πέρυσι η διοργάνωση είχε δώσει έμφαση στην ηθική στην τεχνητή νοημοσύνη, φέτος το θέμα αφορά στα παιδιά. Ποια είναι τα σχετικά με τα παιδιά θέματα που θεωρείτε σημαντικό να αναδειχθούν;
Απ.: Το φετινό The Lyceum Project είναι αφιερωμένο στους μελλοντικούς πολίτες, χρήστες, εργαζομένους και, πιθανότατα, σχεδιαστές της τεχνητής νοημοσύνης. Τα παιδιά είναι ήδη εκτεθειμένα σε αλγόριθμους που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο παίζουν, μαθαίνουν, κοινωνικοποιούνται και διαμορφώνουν την κριτική τους σκέψη, τις σχέσεις τους και την αίσθηση ελευθερίας και ευθύνης.
Ένα πρώτο κρίσιμο ζήτημα είναι ο σχεδιασμός τεχνολογιών που λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες και τα δικαιώματα των παιδιών. Πώς μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που αφορούν ή απευθύνονται σε παιδιά είναι ασφαλή, αξιόπιστα, κατανοητά και αναπτυγμένα με υπευθυνότητα;
Το δεύτερο ζήτημα αφορά την εκπαίδευση και την προετοιμασία των παιδιών για έναν κόσμο όπου η τεχνητή νοημοσύνη θα είναι παντού. Πώς τα βοηθάμε να αναπτύξουν τις δεξιότητες, τις αξίες και τη δημιουργικότητα που χρειάζονται για να ζήσουν, να εργαστούν και να συνδημιουργήσουν σε αυτό το νέο πλαίσιο; Η πρόκληση δεν είναι μόνο τεχνολογική, αλλά βαθιά παιδαγωγική: χρειαζόμαστε ένα σχολείο που ενισχύει την κριτική σκέψη, την κατανόηση των ψηφιακών εργαλείων και την ικανότητα των παιδιών να συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση του μέλλοντος.
Τέλος, είναι απαραίτητο να ενισχυθεί η συμμετοχή των παιδιών και των νέων στον δημόσιο διάλογο, αλλά και η ενεργή παρουσία γονέων και δασκάλων. Οι απόψεις και τα ερωτήματα των νέων ερευνητών, που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα επιστημονικών πεδίων, δίνουν φωνή σε μια νέα γενιά που θα διαμορφώσει την επόμενη εποχή της τεχνητής νοημοσύνης. Ταυτόχρονα, η εμπειρία των γονιών και των εκπαιδευτικών είναι πολύτιμη για να κατανοήσουμε πώς βιώνεται η τεχνολογική αλλαγή στην καθημερινή ζωή των παιδιών. Έτσι διαμορφώνεται ένας γόνιμος διάλογος που ενώνει την επιστημονική κοινότητα, την πολιτεία και την κοινωνία.
Ερ.: Ποια είναι τα πιθανά πλεονεκτήματα που μπορεί να επιφέρει η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στη ζωή των παιδιών; Είναι η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης στην εκπαίδευση ένα από τα πλεονεκτήματα αυτά ή ενέχει κινδύνους;
Απ.: Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να προσφέρει στα παιδιά σημαντικά πλεονεκτήματα, φτάνει να αξιοποιηθεί με τρόπο που ενισχύει την παιδεία και δημιουργικότητα. Από εξατομικευμένη υποστήριξη και καλύτερη προσβασιμότητα για μαθητές με διαφορετικές ανάγκες, μέχρι την ενίσχυση της φαντασίας, της περιέργειας και της δημιουργικής σκέψης, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να ανοίξει το σχολείο σε νέους τρόπους σκέψης και έκφρασης.
Όμως τα οφέλη αυτά δεν είναι εγγυημένα, εξαρτώνται από το πώς σχεδιάζονται και εφαρμόζονται οι τεχνολογίες. Στην εκπαίδευση, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο ενδυνάμωσης ή εργαλείο εξομοίωσης. Μπορεί να καλλιεργήσει την κριτική σκέψη ή να οδηγήσει σε παθητική κατανάλωση περιεχομένου. Γι’ αυτό, η πρόκληση δεν είναι μόνο τεχνική. Είναι παιδαγωγική, θεσμική και ηθική. Το ζητούμενο δεν είναι απλώς να «φέρουμε την τεχνητή νοημοσύνη στο σχολείο», αλλά να επαναπροσδιορίσουμε πώς θέλουμε να μαθαίνουν και να μεγαλώνουν τα παιδιά μας σε έναν κόσμο με τεχνητή νοημοσύνη.
Η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης στην εκπαίδευση δεν είναι απλώς ένα πλεονέκτημα — είναι ένα στοίχημα για το μέλλον. Για να αποδώσει, απαιτεί στρατηγική ενοποίηση ψηφιακών εργαλείων, παιδαγωγική καινοτομία και θεσμική στήριξη. Αν δεν επενδύσουμε εγκαίρως σε αυτό το οικοσύστημα, θα χάσουμε την ευκαιρία να καλλιεργήσουμε μια γενιά που όχι μόνο καταναλώνει αλλά και συνδιαμορφώνει την τεχνολογία.
Ερ.: Ποιες είναι οι προκλήσεις που υπάρχουν στη διαμόρφωση της σχέσης των παιδιών με την τεχνητή νοημοσύνη; Είναι τα παιδιά ένα ευάλωτο κοινό που πρέπει να προστατεύσουμε από την τεχνητή νοημοσύνη;
Απ.: Τα παιδιά είναι πράγματι ένα ευάλωτο κοινό ακριβώς επειδή βρίσκονται σε διαδικασία διαμόρφωσης του εαυτού τους, της σκέψης τους και της σχέσης τους με τον κόσμο. Αυτό όμως, δεν σημαίνει ότι πρέπει απλώς να τα προστατεύσουμε από την τεχνητή νοημοσύνη. Χρειάζεται να δημιουργήσουμε ασφαλείς γέφυρες, ανάμεσα στα παιδιά και την τεχνητή νοημοσύνη. Γιατί δεν αρκεί να τα προστατεύουμε και σίγουρα δεν μπορούμε να τα αποκλείσουμε από την τεχνολογική επανάσταση που συμβαίνει γύρω μας. Πρέπει ταυτόχρονα να τους δώσουμε τα μέσα να σταθούν με αυτονομία και συνείδηση απέναντι σε έναν κόσμο γεμάτο αλγόριθμους, ώστε να μπορούν να κατανοούν και να αξιολογούν τα συστήματα με τα οποία έρχονται σε επαφή, να αναπτύσσουν κριτικό πνεύμα και τεχνολογική συνείδηση. Η ενδυνάμωση των παιδιών στη σχέση τους με την τεχνητή νοημοσύνη είναι υπόθεση δημοκρατίας.
Ερ.: Πώς συμμετέχουν τα ίδια τα παιδιά στη φετινή διοργάνωση του The Lyceum Project;
Απ.: Στο πλαίσιο του The Lyceum Project, το Ινστιτούτο Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» δεν περιορίστηκε σε μια ακαδημαϊκή ή θεωρητική προσέγγιση της σχέσης παιδιών και τεχνητής νοημοσύνης. Αντιθέτως, επιδίωξε να ακούσει ενεργά τα ίδια τα παιδιά, να κατανοήσει πώς σκέφτονται, τι νιώθουν και τι οραματίζονται μεγαλώνοντας σε έναν κόσμο με τεχνητή νοημοσύνη.
Με επιστημονική επιμέλεια και συντονισμό της Μαρίας Δαγιόγλου και της Δώρας Κατσαμώρη, πραγματοποιήσαμε επισκέψεις σε σχολεία διαφόρων βαθμίδων, συνομιλήσαμε με περισσότερους από 100 μαθητές και μαθήτριες και αναλύσαμε τα ερωτήματα, τις ανησυχίες και τις ελπίδες τους. Τα παιδιά εξέφρασαν τις προσδοκίες τους για την αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης ως βοηθητικό εργαλείο στην καθημερινότητά τους και στην παρουσία τους μέσα στην τάξη, αναδεικνύοντας την ανάγκη για μια ηθική, συμπεριληπτική και βιώσιμη τεχνητή νοημοσύνη.
Παράλληλα, δημοτικά και γυμνάσια προσκλήθηκαν να συμμετέχουν στην πανελλήνια σχολική έκθεση «Μεγαλώνοντας σε έναν κόσμο με Τεχνητή Νοημοσύνη», που φιλοξενείται στη φετινή διοργάνωση και λειτουργεί ως μια συμβολική και ουσιαστική παρέμβαση στον δημόσιο διάλογο. Οι θεματικές της πρόσκλησης αφορούσαν: τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των παιδιών, την παρουσία τους και τη συμμετοχή τους σε έναν ψηφιακό κόσμο και την ευημερία των παιδιών.
Τέλος, στο Ινστιτούτο υλοποιούνται και άλλες πρωτοβουλίες με επίκεντρο τα παιδιά και την τεχνολογία, όπως εκπαιδευτικά προγράμματα STEM με εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης και ερευνητικά έργα που εξετάζουν την πρόσβαση, την ηθική και την ασφάλεια σε ψηφιακά περιβάλλοντα.
ΦΩΤΟ: Β. Καρκαλέτσης