Στο μικρό νησί των Αντικυθήρων, μια περιοχή- σταυροδρόμι ατμοσφαιρικών μαζών, έχει δρομολογηθεί η πλήρης ανάπτυξη της ερευνητικής υποδομής PANGEA (ΠΑΓΓΑΙΑ) του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, προκειμένου να αποτελέσει το μοναδικό στη νοτιοανατολική Ευρώπη Παρατηρητήριο Γεωεπιστημών και Κλιματικής Αλλαγής. Το έργο μπαίνει στην τελική φάση του με την υπογραφή συμβάσεων για την προμήθεια του εξοπλισμού.
«Το ΠΑΓΓΑΙΑ δεν είναι απλώς ένα έργο υποδομής. Είναι μια εθνική αποστολή που έχουμε αναλάβει ως φορέας αλλά και επένδυση στην επιστήμη, την καινοτομία και την ανθεκτικότητα απέναντι στις σύγχρονες προκλήσεις», λέει χαρακτηριστικά στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο διευθυντής και πρόεδρος του ΔΣ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ), Σπύρος Βασιλάκος.
Εξηγώντας τη φιλοσοφία πίσω από τη δημιουργία του Παρατηρητηρίου Γεωεπιστημών και Κλιματικής Αλλαγής, ο κ. Βασιλάκος επισημαίνει ότι «βασίζεται στην ανάγκη να απαντήσουμε, με τρόπο επιστημονικά τεκμηριωμένο και τεχνολογικά καινοτόμο, στις σοβαρές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου λόγω της κλιματικής κρίσης».
«Στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών αναγνωρίζουμε ότι η Μεσόγειος είναι ένα κλιματικό “hot spot”, ευάλωτο σε ακραία καιρικά φαινόμενα, παρατεταμένες ξηρασίες, μεταφορά αφρικανικής σκόνης και φυσικές καταστροφές. Ήταν στρατηγική επιλογή της προηγούμενης διοίκησης του ΕΑΑ, η οποία συνεχίζεται και από τη νέα να δημιουργηθεί μια μεγάλη υποδομή, το ΠΑΓΓΑΙΑ, ώστε να αποτελέσει έναν επιστημονικό φάρο στην καρδιά αυτής της περιοχής», παρατηρεί ο πρόεδρος και διευθυντής του ΕΑΑ.
Η επιλογή της τοποθεσίας έγινε γιατί αποτελεί σταυροδρόμι αέριων μαζών που μεταφέρουν διαφορετικούς τύπους αερολυμάτων, επηρεασμένων από την ορυκτή σκόνη της Αφρικής, τον καπνό από περιφερειακές δασικές πυρκαγιές, την ανθρωπογενή ρύπανση από μεγάλες πόλεις και τα υποστρώματα θαλασσινού αλατιού. Η διαδικασία σύστασης του Παρατηρητηρίου ξεκίνησε ήδη από το 2017, με απόφαση του τότε διοικητικού συμβουλίου, και οι πρώτες εγκαταστάσεις κατασκευάστηκαν το 2018. Στο νησί λειτουργούν ήδη μετεωρολογικός σταθμός, σεισμογράφος, lidar για την παρακολούθηση των αερολυμάτων και των νεφών, ηλιακό φωτόμετρο, ηλιακό πολαρίμετρο, επιταχυνσιογράφος και GPS.
Τα έργα που θα οδηγήσουν στην πλήρη ανάπτυξη του Παρατηρητηρίου αφορούν στην προσθήκη επιπλέον υποδομών και ειδικού εξοπλισμού, με ορίζοντα ολοκλήρωσης τα μέσα του 2026. Η συνολική χρηματοδότηση ανέρχεται στα 28 εκατομμύρια ευρώ και προέρχεται από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων. Ο κ. Βασιλάκος κάνει ειδική μνεία στον προηγούμενο πρόεδρο του ΕΑΑ, Μανώλη Πλειώνη, καθώς επί της θητείας του εξασφαλίστηκε η απαραίτητη χρηματοδότηση και μπήκαν οι θεμέλιοι λίθοι για την υλοποίηση του έργου.
Μέχρι σήμερα έχουν ολοκληρωθεί πέντε διεθνείς διαγωνισμοί για την ανάπτυξη του ΠΑΓΓΑΙΑ, που αφορούν στην προμήθεια εξειδικευμένου επιστημονικού εξοπλισμού, στην κατασκευή των μόνιμων κτιριακών υποδομών στα Αντικύθηρα που ήδη έχει ξεκινήσει, καθώς και στην ενοικίαση προσωρινών χώρων εργασίας και αποθηκών, όπου θα εγκατασταθεί και θα δοκιμαστεί πιλοτικά ο εξοπλισμός πριν μεταφερθεί στην τελική του θέση. Από τις διαδικασίες αυτές έχουν ήδη προκύψει περίπου 40 συμβάσεις με προμηθευτές και αναδόχους, «γεγονός που αντικατοπτρίζει την διαχειριστική πολυπλοκότητα αλλά και τη δυναμική του έργου», όπως αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Βασιλάκος.
Στόχος είναι να αναπτυχθεί μια εκτεταμένη, πολύμορφη και σύγχρονη ερευνητική υποδομή που θα παρέχει πλήθος δεδομένων κατά τα πρότυπα των αντίστοιχων ευρωπαϊκών δικτύων υποδομών.
Πρακτικά, θα πρόκειται για μια σύγχρονη ερευνητική υποδομή «που θα παράγει υψηλής ποιότητας παρατηρήσεις και δεδομένα, τα οποία είναι απαραίτητα για τη βελτίωση των κλιματικών προβλέψεων, την υποστήριξη της πολιτικής προστασίας και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των κοινωνιών μας. Ταυτόχρονα, το ΠΑΓΓΑΙΑ φιλοδοξεί να καλύψει ένα σημαντικό κενό στην ερευνητική υποδομή της χώρας μας, καθώς ενσωματώνεται στρατηγικά σε εθνικές και ευρωπαϊκές υποδομές, τοποθετώντας την Ελλάδα στον χάρτη της αιχμής της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας στη συγκεκριμένη θεματολογία», τονίζει ο πρόεδρος και διευθυντής του ΕΑΑ, προσθέτοντας ότι «πέρα από την παραγωγή δεδομένων, στόχος μας είναι το ΠΑΓΓΑΙΑ να λειτουργήσει ως πλατφόρμα καινοτομίας, εκπαίδευσης και διεθνούς συνεργασίας. Τα Αντικύθηρα είναι ένα μικρό αλλά από κάθε άποψη γεωστρατηγικά σημαντικό νησί, το οποίο μετατρέπεται σε “νησί της επιστήμης” – ένα σημείο αναφοράς όπου η επιστήμη συναντά την κοινωνία και προσφέρει λύσεις με βάση τη γνώση. Με αυτή τη φιλοσοφία, επενδύουμε μακροπρόθεσμα όχι μόνο στην επιστήμη, αλλά και στο μέλλον της περιοχής μας, της χώρας μας και των επόμενων γενεών».
—
Η πρώτη σύμβαση για μονάδα τηλεπισκόπησης
—
Πρόσφατα υπογράφηκε η πρώτη και μεγαλύτερη σύμβαση για την προμήθεια και εγκατάσταση εξοπλισμού, που αφορά στη μονάδα ενεργητικής τηλεπισκόπησης για την παρακολούθηση των κατακόρυφων κατανομών ατμοσφαιρικών και μετεωρολογικών παραμέτρων, καθώς και συνοδό εξοπλισμό για τη βαθμονόμηση και αδιάλειπτη λειτουργία της, από την ελληνική εταιρεία υψηλής τεχνολογίας Raymetrics. Πρόκειται για ένα εξειδικευμένο σύστημα lidar που θα προσφέρει υψηλής ακρίβειας δεδομένα για την κατακόρυφη δομή της ατμόσφαιρας, συμβάλλοντας καθοριστικά στη μακροχρόνια παρακολούθηση της κλιματικής αλλαγής. «Η επιστήμη της ατμόσφαιρας μάς αφορά όλους. Είναι τιμή μας να στηρίζουμε με ελληνική τεχνολογία ένα έργο παγκόσμιας σημασίας, όπως το PANGEA», τονίζει ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Raymetrics, Νίκος Κοντός.
Επίσης, σύμφωνα με τον σχεδιασμό, θα τοποθετηθεί σε ειδικά διαμορφωμένους οικίσκους εξοπλισμός τεχνολογικής αιχμής επίγειων παρατηρήσεων παραμέτρων ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Περιλαμβάνονται εξειδικευμένοι αναλυτές για την παρακολούθηση σε σχεδόν πραγματικό χρόνο επιπέδων θεσμοθετημένων αέριων και σωματιδιακών ρύπων, καθώς και θερμοκηπικών αερίων χημικής σύστασης (μέταλλα και κύρια ανόργανα και οργανικά συστατικά) και φυσικών-οπτικών ιδιοτήτων αερολυμάτων (κατανομές μεγέθους, σκέδαση, απορρόφηση). Επιπλέον, θα διατίθενται αυτόματοι δειγματολήπτες για τη συλλογή αιωρούμενων σωματιδίων αλλά και υγρής και ξηρής εναπόθεσης προς μετέπειτα εργαστηριακή ανάλυση.
Προβλέπεται και η δυνατότητα εγκατάστασης επιπλέον εξοπλισμού για παρακολούθηση περαιτέρω παραμέτρων, όπως πτητικές οργανικές ενώσεις, νεφοσταγονίδια και βιοαερολύματα αλλά και αξιοποίησης φορητών οργάνων και τεχνολογίας αισθητήρων παρακολούθησης της ποιότητας της ατμόσφαιρας. Τέλος, θα τοποθετηθούν και σεισμολογικοί σταθμοί.
—
Στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής
—
Το ΠΑΓΓΑΙΑ δεν είναι το μόνο «όπλο» που διαθέτει το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής, θέμα το οποίο, όπως τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο διοικητικά υπεύθυνος της ερευνητικής υποδομής, Νίκος Μιχαλόπουλος, «έχει τοποθετηθεί πολύ υψηλά στην επιστημονική ατζέντα του ΕΑΑ».
«Πέρα από την ΠΑΓΓΑΙΑ που αποτελεί το “μάτι” της Ελλάδας και της Ευρώπης στη νοτιοανατολική Μεσόγειο» σε θέματα σχετιζόμενα με την κλιματική αλλαγή, το ΕΑΑ συμμετέχει σε μια σειρά από πολυεπίπεδες δράσεις», αναφέρει ο ίδιος.
Μεταξύ άλλων, υπενθυμίζει ότι το ΕΑΑ διαθέτει τον αρχαιότερο μετεωρολογικό σταθμό στην περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου με αδιάλειπτες καταγραφές μετεωρολογικών παραμέτρων τα τελευταία 180 χρόνια, υπηρεσία για την οποία έχει βραβευθεί από τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό μαζί με άλλους 50 σταθμούς από όλο τον κόσμο. Ταυτόχρονα, μέσω του δικτύου των 600 μετεωρολογικών σταθμών του ΜΕΤΕΟ σε όλη την επικράτεια παρακολουθεί στενά τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε όλη της Ελλάδα.
Επιπλέον, το ΕΑΑ συντονίζει την πρωτοβουλία για την κλιματική αλλαγή CLIMPACT, το μεγαλύτερο ελληνικό πρόγραμμα σχετιζόμενο με την κλιματική αλλαγή, με μέλη όλα τα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα που δραστηριοποιούνται σε σχετικά ζητήματα.
Τέλος, ο διευθυντής ερευνών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Κώστας Λαγουβάρδος είναι ο εθνικός εκπρόσωπος στη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) και άλλοι ερευνητές είναι υπεύθυνοι κεφαλαίων στις αντίστοιχες εκθέσεις του IPCC, «γεγονός που καταδεικνύει την υψηλή ποιότητα του προσωπικού του ΕΑΑ», όπως επισημαίνει ο κ. Μιχαλόπουλος.
Μαρία Κουζινοπούλου
ΦΩΤΟ: Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών