Βγαίνοντας την καθημερινή τους βόλτα στην κεντρική πλατεία της Φαρκαδόνας ο 70χρονος Γιάννης Μέμηλας και ο 65χρονος Ηλίας Καραμάνος συναντούσαν περισσότερους από πενήντα συντοπίτες τους να πίνουν τον καφέ τους. Σχεδόν 14 μήνες μετά την κακοκαιρία «Daniel» που έπληξε την περιοχή, ο αριθμός αυτός έχει μειωθεί περίπου κατά το ήμισυ με την πλειοψηφία των ατόμων που έχουν μείνει στην περιοχή να είναι άνω των 65 ετών. Διακόσια χιλιόμετρα νοτιότερα, στα ορεινά χωριά της Βόρειας Εύβοιας πριν από τις πυρκαγιές του 2021 ηλικιωμένοι και άνθρωποι αρκετά νεότερης ηλικίας αναμειγνύονταν σε παρέες στα καφενεία, ενώ 600 χιλιόμετρα βορειότερα, στην Κίρκη Έβρου, στο καταπράσινο χωριό που συγκέντρωνε λάτρεις της φύσης, η μυρωδιά της κάπνας, της αιθάλης από την καταστροφική πυρκαγιά του 2023, δεν έχει φύγει ακόμη από την ατμόσφαιρα. Λίγο πιο μακριά ωστόσο, στον Άβαντα Έβρου, παιδιά, νέοι και ηλικιωμένοι γεμίζουν το χωριό με ζωή προσπαθώντας να συνέλθουν από τον περσινό Αύγουστο και να επανέλθουν στους ρυθμούς που ζούσαν πριν από αυτόν.
Έχοντας πληγεί από τις φυσικές καταστροφές που σημειώνονται με όλο και μεγαλύτερη ραγδαιότητα και συχνότητα τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα, κωμοπόλεις και χωριά ερημώνουν, «αδειάζουν» από νέους και νέες με τους ηλικιωμένους που κατοικούν σε αυτές τις περιοχές, να βιώνουν τη μοναξιά, την απομόνωση. Ένα βήμα πριν από το χειμώνα ο φόβος για ένα μελλοντικό ακραίο καιρικό φαινόμενο και η αγωνία για το πώς θα το αντιμετωπίσουν, στοιχειώνουν το μυαλό τους.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τους τόπους και από δημογραφική άποψη, δημιουργώντας ροές μετανάστευσης, ενώ οι παρατεταμένες ημέρες καύσωνα αυξάνουν τη θνησιμότητα των ηλικιωμένων. Παράλληλα, ελλοχεύει όλο και περισσότερο ο κίνδυνος για «αποκοπή» των περιοχών από δομές πρόνοιας καθώς και για «κοινωνική απομόνωση».
«Η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει τη μετανάστευση, τόσο την εσωτερική όσο και την εξωτερική. Δηλαδή, για πρώτη φορά άνθρωποι θα μεταναστεύουν όχι λόγω πολιτικών ή οικονομικών αιτιών, αλλά εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Επιπλέον, η αύξηση του ποσοστού των ηλικιωμένων θα οδηγήσει σε αύξηση της θνησιμότητας στις ηλικίες αυτές, κυρίως λόγω παρατεταμένων ακραίων καιρικών φαινομένων (καυσώνων ή ψύχους), οι οποίοι θα επιδεινώσουν παθήσεις του καρδιοαναπνευστικού συστήματος. Φαινόμενα όπως η γήρανση του πληθυσμού θα είναι πιο έντονα στις αγροτικές και ορεινές περιοχές, λόγω της πληθυσμιακής συρρίκνωσης και της αποχώρησης των νέων από αυτές. Αυτοί οι πληθυσμοί θα είναι επίσης, πιο ευάλωτοι σε ακραία καιρικά φαινόμενα (πλημμύρες, δασικές πυρκαγιές κ.λπ.), και θα πρέπει να υπάρξει μέριμνα ώστε να μην αποκοπούν από τις κρατικές, κοινωνικές και άλλες υπηρεσίες πρόνοιας, όχι μόνο κατά τη διάρκεια μιας φυσικής καταστροφής, αλλά σε συνεχή βάση», επισημαίνει στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο Δρ. Δημογραφίας, Ερευνητής Β’ στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Παύλος Μπαλτάς.
Από την πλευρά της, η ψυχολόγος με ειδίκευση στην κλινική ψυχολογία, Μαρία Σιάμπου που δραστηριοποιείται στο χώρο της τρίτης ηλικίας στην εταιρεία Alzheimer Αθηνών, αναφέρει ότι οι φυσικές καταστροφές μπορούν να εντείνουν την κοινωνική απομόνωση καθώς και να οδηγήσουν σε μειωμένη προσβασιμότητα. « Η απομόνωση είναι κάτι που υπάρχει ήδη για την τρίτη ηλικία, ωστόσο δυστυχώς εντείνεται ακόμα περισσότερο στις φυσικές καταστροφές, επηρεάζοντας και την ψυχική τους υγεία», υπογραμμίζει.
« Ο Ντάνιελ επιτάχυνε την ερήμωση του τόπου μας»
« Ο τόπος μας αιμορραγεί. Ερημώνει. Δεν έχουμε κόσμο στο χωριό. Βγαίναμε, να πιούμε έναν καφέ και βρίσκαμε 50-60 άτομα. Τώρα δεν συναντάμε ούτε 30 άτομα έξω», λέει στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο εκπαιδευτικός Ηλίας Καραμάνος και 65 χρόνια κάτοικος της Φαρκαδόνας.
Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κακοκαιρία Ντάνιελ επιτάχυνε το φαινόμενο της μείωσης του πληθυσμού στον τόπο του καθώς η ύπαιθρος «είχε αρχίσει ήδη να καταρρέει». Ενδεικτικό της κατάστασης, σύμφωνα με τον κ. Καραμάνο, είναι ότι στα δημοτικά σχολεία της Φαρκαδόνας που λειτουργούν πλέον σε διπλανό χωριό, οι μαθητές και οι μαθήτριες έχουν μειωθεί σε μεγάλο ποσοστό.
Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Κοινότητας Φαρκαδόνας, Βαγγέλη Κοταρέλο η Φαρκαδόνα είχε ήδη απώλειες στον πληθυσμό της λόγω του σεισμού του 2021 ωστόσο η κακοκαιρία «Ντάνιελ» επιδείνωσε το φαινόμενο. «Στην απογραφή του 2021 ήταν γύρω στα 2.000 άτομα και αυτή τη στιγμή ο πληθυσμός είναι κάτω από 1.000 άτομα», εξηγεί και προσθέτει ότι αυτή τη στιγμή στην πρώτη δημοτικού έχουν μείνει μόνο 4 παιδιά.
«Λείπει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού του χωριού ακόμη. Λείπουν τα εργατικά χέρια καθώς αυτοί που εργάζονταν εδώ πέρα, δεν βρίσκουν αντικείμενο. Ο ρυθμός θεωρώ ότι δύσκολα θα επανέλθει. Το κράτος δεν φρόντισε ακόμη να αποκαταστήσει ούτε να οχυρώσει την περιοχή. Όσοι επέστρεψαν, κατάφεραν και έφτιαξαν ένα δωματιάκι. Ένα καθιστικό, ένα κρεβατάκι, έβαλαν μέσα την κουζίνα και ένα μπάνιο, για να μπορούν να επιβιώσουν», αναφέρει με τη σειρά του ο κ. Καραμάνος.
Αυτό που ωστόσο κανείς τους δεν έχει ξεπεράσει είναι ο φόβος για ένα ενδεχόμενο ακραίο καιρικό φαινόμενο. Ο ήχος της βροχής συνεχίζει να τους τρομάζει κάνοντάς τους να αναρωτιούνται αν υπάρχουν αναχώματα να συγκρατήσουν το νερό.
«Βλέπουν τον καιρό και βγαίνουν έξω από τα παράθυρα να δουν τι θα γίνει. Ζουν με αυτό το φόβο οι άνθρωποι που έχουν μείνει εδώ», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο συνταξιούχος, ιδιοκτήτης συνεργείου αυτοκινήτων, Ιωάννης Μέμηλας. Ζώντας 70 χρόνια στην Φαρκαδόνα βλέπει τον τόπο του «να ερημοποιείται» καθώς όπως εξηγεί «αρκετά άτομα έχουν φύγει». «Έχουν υποστεί ζημιές σπίτια κι επιχειρήσεις, αλλά πέρα από αυτό νιώθουν και μία ανασφάλεια διότι τα αναχώματα των νερών δεν έχουν αποκατασταθεί πλήρως. Και η δημοτική αρχή και η περιφέρεια δεν βλέπω να έχουν ενεργοποιηθεί όπως χρειάζεται», σημειώνει.
«Όταν βλέπω συμπατριώτες μου να είναι στη δομή, είτε να είναι εκτός Φαρκαδόνας, άλλοι να έχουν πάει σε διπλανά χωριά, σίγουρα στεναχωριέμαι και θλίβομαι. Ο δήμος Φαρκαδόνας είναι ο πιο παλιός δήμος στο νομό Τρικάλων. Ελπίζω δήμος, περιφέρεια, πολιτεία να δραστηριοποιηθούν όσο γίνεται πιο καλά για να πάρει ζωντάνια ο τόπος μας», αναφέρει.
Μετανάστευση και αύξηση της θνησιμότητας
Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Μπαλτάς η κλιματική αλλαγή η ίδια δημιουργεί στη δημογραφία, τη μετανάστευση και τη θνησιμότητα χωρίς ωστόσο , όπως προσθέτει, να υπάρχουν σχετικά με το θέμα ακόμα σαφείς ποσοτικοποιημένες εκτιμήσεις για την ένταση της επίδρασης της κλιματικής αλλαγής στα δημογραφικά φαινόμενα. «Υπάρχει το κομμάτι της ερήμωσης των περιοχών, λόγω της κλιματικής αλλαγής και των καταστροφών από κάποια ακραία καιρικά φαινόμενα», επισημαίνει και τονίζει ότι λόγω αυτού θα δημιουργηθούν μεταναστευτικά ρεύματα, που δεν θα μετακινούνται λόγω πολέμων, συρράξεων ή κάποιας πολιτικής κατάστασης. Σύμφωνα με τον κ. Μπαλτά η αύξηση της γήρανσης, δημογραφική αλλαγή που συντελείται σε παγκόσμιο επίπεδο φέρει πολλαπλές επιπτώσεις, την ώρα που το 2050 στην Ελλάδα προβλέπεται ότι το 1/3 του πληθυσμού θα είναι άνω των 65 ετών. Ταυτόχρονα, η αύξηση της γήρανσης μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη θνησιμότητα του πληθυσμού αυτού λόγω των συχνότερων ακραίων καιρικών φαινομένων, κατάσταση που θα επιβαρύνει και το σύστημα υγείας. Παράλληλα ο κ. Μπαλτάς τονίζει ότι η ερήμωση κάποιων περιοχών δημιουργεί με τη σειρά της ερωτήματα στο κατά πόσο σε μελλοντικά ακραία καιρικά φαινόμενα μία κοινότητα, η οποία θα αποτελείται ως επί το πλείστον από ηλικιωμένους θα μπορεί να συμβάλει στην καλύτερη αντιμετώπιση των φαινομένων. « Για παράδειγμα σε ένα χωριό που αποτελείται στο 60% από ανθρώπους άνω των 65 ετών, σε μία φυσική καταστροφή πώς αυτοί οι άνθρωποι θα μπορέσουν να μετακινηθούν, αν δεν υπάρχει μια ενεργή κοινότητα», επισημαίνει.
«Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι αυτός ο πληθυσμός να μην αποκοπεί με το κράτος πρόνοιας και να μπορούν να έχουν κάποια ουσιαστική βοήθεια. Να μην είναι απομονωμένοι ούτε από το σύστημα υγείας ούτε από κρατικές υπηρεσίες και να μην νιώσουν και αυτοί αποκομμένοι», σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Μπαλτάς.
«Όταν αντικρίζει κανείς ένα μαύρο τοπίο αποθαρρύνεται»
Για την Βασιλική Παντελίδου η Κίρκη Έβρου ήταν κάτι παραπάνω από τόπο καταγωγής της μητέρας της. Πρόεδρος πλέον του πολιτιστικού Συλλόγου Κίρκης προσπαθεί να συμβάλει στην ανασυγκρότηση του άλλοτε καταπράσινου οικισμού του νοτίου Έβρου. Φυσιολατρικός προορισμός αποτελούσε για εκείνη «ένα διαμαντάκι», «ένα πανέμορφο χωριό μέσα σε ένα καταπράσινο τοπίο» που πλέον ωστόσο τα αρώματα της φύσης έχουν αντικατασταθεί από την αιθάλη που διαχέεται τις ημέρες με υγρασία και νοτιά.
«Ο κόσμος αποθαρρύνεται κι αν δεν βοηθήσεις με διάφορα μέτρα, με διάφορες πολιτικές, αυτές τις περιοχές οι οποίες έχουν χτυπηθεί και υπάρχει ήδη έντονα το δημογραφικό πρόβλημα δυστυχώς είναι μονόδρομος, στο να εξαφανιστούν ολόκληρες από το χάρτη.
Άρα, πρέπει να υπάρξει ενδυνάμωση και πληθυσμιακά, να υπάρχουν κάποια εργαλεία, να παρθούν κάποια μέτρα, έτσι ώστε να μην αποδυναμώνονται συνεχώς περιοχές, γιατί έχουμε ανάγκη, εκτός από τον αστικό ιστό και τους οικισμούς, για μια ποιότητα ζωής και μια υγιή διαβίωση. Η περίπτωση της Κίρκης είναι πολύ έντονη. Έχουμε 23 σπίτια καμένα ως αποτέλεσμα της μεγάλης φυσικής καταστροφής και άλλα κτίρια αποθήκες 35 συνολικά και έχουμε όλο το δάσος γύρω από την Κίρκη κατεστραμμένο καθώς και την οδό που συνδέει την Αλεξανδρούπολη με την Κίρκη. Αυτό που αντικρίζει κανείς είναι ένα μαύρο τοπίο. Πιστεύω, λοιπόν, ότι αποθαρρύνει αυτή η εικόνα φυσικά και τους νέους διότι τα τελευταία χρόνια είχαμε ένα ενδιαφέρον για τους ορεινούς οικισμούς και ιδιαίτερα για τον οικισμό της Κίρκης ως φυσιολατρικό προορισμό. Και εκεί που ήμασταν σε μια κατάσταση ανοδικής πορείας και εξέλιξης, τώρα είμαστε σε ένα πολύ δύσκολο σημείο μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας να υπάρχουμε στο χάρτη ή να μην υπάρχουμε διότι ο πληθυσμός που είναι εκεί, είναι υπερήλικες», αναφέρει χαρακτηριστικά στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Παντελίδου. Προσθέτει ότι οι άνθρωποι που έχουν μείνει εκεί βιώνουν ένα πένθος. «Είναι ένα πένθος αυτό που ζούνε, ένα τραύμα για αυτούς» λέει και προσθέτει ότι ως πολιτιστικός σύλλογος προσπαθούν με συνεχείς δράσεις και θετικές εικόνες να γεμίσουν την καθημερινότητα του κόσμου.
Στον αντίποδα, αν και η καταστροφή από τις περσινές πυρκαγιές στον Έβρο έχει επηρεάσει την καθημερινότητα των κατοίκων του Άβαντα, όπως εξηγεί ο πρόεδρος της κοινότητας, Συμεών Χατζηπαύλου προσπαθούν να συνεχίσουν τη ζωή τους. «Στο χωριό μένουν 450-500 άτομα, φτιάχνουν τα παλιά τους σπίτια και έρχονται να μείνουν», αναφέρει.
«Υπήρχε μία ροή ερήμωσης πριν τη φωτιά αλλά αυξήθηκε περισσότερο μετά απ’ αυτήν»
Για τον Άγγελο Κωνσταντινάκη, αντιδήμαρχο Μαντουδίου- Λίμνης- Αγίας Άννας, η Βόρεια Εύβοια είχε αρχίσει να ερημώνει και να υποβαθμίζεται πριν από τη φωτιά. Ωστόσο, η καταστροφική πυρκαγιά του 2021 διόγκωσε το πρόβλημα. «Υπήρχε μια ροή ερήμωσης σε όλα τα χωριά, πριν τη φωτιά, αλλά αυτή αυξήθηκε μετά τη φωτιά σίγουρα. Ήδη, η περιοχή ήταν υποβαθμισμένη. Η φωτιά βοήθησε να την κάνει μεγαλύτερη. Πας σε χωριά που πήγαινες πριν πέντε χρόνια στα καφενεδάκια των χωριών. Και που έβλεπες δέκα παππούδες και πέντε πιο νέους να πίνουν τον καφέ τους και δεν βρίσκεις πια»», αναφέρει χαρακτηριστικά στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και προσθέτει ότι αυτή τη στιγμή προσπαθούν να μην ερημώσει τελείως ο τόπος.
«Ακόμα δεν έχουμε αποτελέσματα. Σίγουρα οι μεγαλύτερες ηλικίες έχοντας περάσει και άλλα στη ζωή τους, επηρεάζονται πιο πολύ. Κάποιοι νέοι έχουν φύγει, κάποιους τους κρατήσαμε εδώ. Προσπαθούμε να δημιουργήσουμε τις καταστάσεις για να μπορέσουμε να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να έρθουν να επιχειρήσουν εδώ, να αρχίσουν να ζουν ξανά εδώ. Χρειάζονται πολύ μεγαλύτερες κινήσεις. Και από πιο μεγάλα κεφάλια από εμάς, για να μπορέσουμε να ανταπεξέλθουμε σε αυτές τις καταστάσεις», σημειώνει.
Την απουσία νέων ανθρώπων στον τόπο του διαπιστώνει με τη σειρά του και ο 66χρονος Γιώργος Καλκούνης, κάτοικος Βόρειας Εύβοιας. «Δεν υπάρχουν νέοι άνθρωποι να μείνουν εδώ. Όταν δεν υπάρχουν εργασίες τι να κάνουν εδώ πέρα στην περιοχή. Εάν πάτε στα ορεινά χωριά, βλέπεις μόνο ηλικιωμένους», τονίζει ενώ προσθέτει ότι κατά τη γνώμη του για τη Βόρεια Εύβοια είναι πολύ δύσκολα τα πράγματα καθώς χρειάζονται περισσότερα έργα υποδομών και αποκατάστασης στην περιοχή.
« Ψυχική ανθεκτικότητα – Άγχος , θλίψη και φόβος σε πρώτο στάδιο»
Σύμφωνα με την ψυχολόγο Μαρία Σιάμπου, τα ερευνητικά δεδομένα ακόμη για τις επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών στην ψυχική υγεία των άνω των 65 ετών ανθρώπων είναι λίγα. Ωστόσο, από ψυχολογική άποψη φαίνεται ότι είναι καλύτερη εικόνα στην ψυχική υγεία των ηλικιωμένων σε σχέση πάντα με τις νεότερες ηλικίες.
«Αυτό που πάντα πιστεύουμε ο καθημερινός κόσμος και οι επιστήμονες σαν ερευνητικό ερώτημα, ότι η ηλικία αυξάνει την ευαλωτότητα ψυχικά φαίνεται ότι δεν ισχύει τόσο», επισημαίνει η κ. Σιάμπου τονίζοντας ότι οι εμπειρίες των τωρινών ηλικιωμένων τους έχουν χτίσει ένα περίβλημα κάτι το οποίο ονομάζεται ψυχική ανθεκτικότητα.
«Θα ανακινηθούν σίγουρα τα πρώτα συναισθήματα του άγχους, του στρες, της θλίψης, αλλά θα επανέλθουν πιο γρήγορα. Έχουν εμβολιαστεί με παρόμοια τραυματικά γεγονότα στο παρελθόν και έτσι αυξάνουν μια αντίσταση, αυτή την ανθεκτικότητα που είπαμε στο υποκείμενο άγχος που ζουν στο τώρα, μειώνοντας την επίδραση μιας μελλοντικής καταστροφής που θα έχουν στη ζωή τους», υπογραμμίζει η κ. Σιάμπου.
«Όλο αυτό που εννοείται το βιώνεις σε κλάσματα δευτερολέπτου, αλλά δεν είναι ότι ξεθυμαίνει και στα επόμενα λεπτά, θα κρατήσει μέρες, βδομάδες, γιατί δυστυχώς χάνουν πράγματα που είναι βασικά για το προς το ζην που δυστυχώς δεν υπάρχει το μαγικό ραβδάκι για να τα ξαναφτιάξει. Οπότε η παρατεταμένη βίωση του άγχους και του φόβου δημιουργούν το αίσθημα της ανησυχίας. Αυτή είναι η παρατεταμένη εξέλιξή τους», σημειώνει.
Ιωάννα Καρδάρα