Μεγάλωσαν προπολεμικά σε μία Ελλάδα που έβγαινε από καταστροφές, σε προσφυγικό περιβάλλον, στην Καισαριανή και στον Νέο Κόσμο, αγάπησαν τον καθημερινό άνθρωπο, τα ρεμπέτικα, σπούδασαν και οι δύο στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών με δάσκαλο τον Παρθένη. Στα έργα τους αποτύπωσαν την κατοχή, την αντίσταση, τον εμφύλιο, τα πάθη και τις δυστυχίες του λαού.
Ο ξεχωριστός φιλικός δεσμός δύο προσωπικοτήτων της νεοελληνικής τέχνης, τα κοινά τους βιώματα και τα «σημεία συνάντησης» των παράλληλων διαδρομών τους αναδεικνύει η έκθεση «Σικελιώτης/Τάσσος: Μια φιλία με κοινές ρίζες» συνδιοργάνωση του Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών με την Εθνική Πινακοθήκη- Μουσείο Αλέξανδρου Σούτσου και το Ίδρυμα Αντώνιος Ε. Κομνηνός που θα εγκαινιαστεί στις 27 Οκτωβρίου από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου.
Την έκθεση, η οποία αφορά δύο φίλους και όλη την ιστορία της Ελλάδας στον 20ο αιώνα συνθέτουν ένα πολύ μεγάλο δάνειο από την Εθνική Πινακοθήκη, σπάνια έργα από την οικογένεια Σικελιώτη, από τις συλλογές του Τελλογλείου Ιδρύματος, από συλλέκτες της Θεσσαλονίκης και από τον δήμο Θεσσαλονίκης, τόνισε η γενική διευθύντρια του Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών ΑΠΘ, Αλεξάνδρα Γουλάκη – Βουτυρά επισημαίνοντας ότι η πορεία των δύο καλλιτεχνών σφραγίζεται από πολλές συνεργασίες που εμπλέκουν και άλλα Μουσεία και πάρα πολύ πλούσιο αρχειακό υλικό.
Η έκθεση, στην οποία παρουσιάζονται θεματικά, περισσότερα από 150 έργα, ζωγραφικά, σχέδια και χαρακτικά των δύο καλλιτεχνών είναι συνέχεια της έκθεσης «Γιώργος Σικελιώτης: Στις γειτονιές του κόσμου» που διοργανώθηκε στη Σύρο. Είναι μία από τις πιο σύνθετες εκθέσεις που ετοιμάσαμε, κατοχή, αντίσταση, εμφύλιος, απελευθέρωση, ομάδα «Στάθμη», παύση στη διδακτορία και μετά πάλι χέρι – χέρι οι δυο τους έως τον θάνατο, ανέφερε η κ. Γουλάκη – Βουτυρά.
«Η έκθεση χορεύει και η μουσική είναι το ρεμπέτικο. Είναι η μουσική που φέρνουν οι πρόσφυγες. Και οι δύο είναι από προσφυγικές οικογένειες. Ο Σικελιώτης έρχεται από τη Σμύρνη και μετακομίζει στην Καισαριανή, ο Τάσσος (Αλεβίζος) γεννήθηκε στη Μεσσηνία και μεγάλωσε στο Δουργούτι (Νέο Κόσμο). Συναντιόνται σε αυτό το τραγούδι που βλέπουμε να απεικονίζεται στο έργο και των δύο, το μπουζούκι, το ντέφι, το μπαγλαμαδάκι» τόνισε.
«Καταλάβαμε κάποια στιγμή ότι ακριβώς αυτή η μελωδία, η ευθύγραμμη μελωδία του ρεμπέτικου, ίσως με απώτερη καταγωγή τη βυζαντινή μουσική, απεικονίζεται στον παρατακτικό τρόπο που ζωγραφίζουν και οι δύο με τελείως διαφορετικό στυλ», διευκρίνισε η κ. Γουλάκη – Βουτυρά προσθέτοντας ότι και οι δύο είχαν το ίδιο πιστεύω: Τέχνη για τον λαό και για αυτό δημιούργησαν χαρακτικά έργα, για αυτό υπήρξε τόσο άπλωμα της τέχνης τους σε καρτ ποστάλ, σε ημερολόγια, σε εκδόσεις, σε βιβλία, εικονογραφήσεις βιβλίων.
Η έκθεση, παρατήρησε η κ. Γουλάκη – Βουτυρά είναι πάρα πολύ επίκαιρη για τη σχέση που έχει με την επέτειο της Δημοκρατίας, αλλά και για τον προβληματισμό των δύο καλλιτεχνών σε σχέση με την ελληνικότητα, καθώς αναρωτιούνται “ποιοι είμαστε εμείς;”, “γιατί κάνουμε αυτή την τέχνη;”.
Η συγκεκριμένη έκθεση έχει μεγάλη σημασία για μας, γιατί από τη Σύρο έρχεται τώρα στη Θεσσαλονίκη, αλλά ελπίζουμε να έχουμε και επόμενες στάσεις, διαδίδοντας περισσότερο τη σημασία της τέχνης προς ίσως μικρότερους προορισμούς, ενταγμένους πάντα στην πολιτιστική δραστηριότητα των πόλεων μας, επισήμανε ο πρόεδρος του Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών, Ανέστης Κάλφας.
Έτσι κι αλλιώς ήταν μία από τις βασικές επιδιώξεις και των ιδρυτών, του ζεύγους Τέλλογλου οπότε θα θέλαμε με βάση το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών, να μπορέσουμε να εξάγουμε αυτή τη δραστηριότητά μας και προς άλλες περιοχές της χώρας και διεθνώς, υπογράμμισε.
Το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών φιλοξενεί έργα δύο μεγάλων δημιουργών, τόνισε ο υπεύθυνος Τύπου της έκθεσης, Λάζαρος Θεοδωρακίδης, ο οποίος στάθηκε ιδιαίτερα στο γεγονός ότι οι λέξεις φιλία και κοινές ρίζες περιλαμβάνονται στον τίτλο της.
«Οριακή αξία ο άνθρωπος»
Την επόμενη του θανάτου του Σικελιώτη, στις 5 Σεπτεμβρίου 1984 στον «Ριζοσπάστη» δημοσιεύεται άρθρο του Τάσσου και της συζύγου του Λουκίας Μαγγιώρου με τίτλο «Οριακή αξία ο άνθρωπος στο έργο του Σικελιώτη».
«Με τον Γιώργο Σικελιώτη συνδεόμαστε με μία φιλία 35 χρόνων. Αυτός, η Λουκία Μαγγιώρου κι εγώ από κοινού μαζί με πολλούς άλλους δώσαμε αντιφασιστικές μάχες. Εκείνος κι εγώ επιπλέον ανήκαμε στις Εαμικές οργανώσεις των ανατολικών συνοικιών της Αθήνας. Ανήκαμε ακόμα και στην τέχνη, στην ίδια άποψη για την αξία του ουμανισμού. Πραγματικά στην τέχνη του Σικελιώτη ο άνθρωπος έπαιρνε μία οριακή αξία σαν πλαστικό φαινόμενο».
Το δημοσίευμα ήταν το σημείο μηδέν, το σημείο έναρξης της έρευνας και μετά του εκθεσιακού σχεδιασμού, εξήγησε ο επιμελητής της έκθεσης, ιστορικός τέχνης, Μιγκέλ Φερνάντεζ Μπελμόντε.
Σίγουρα υπάρχουν πάρα πολλά έργα και του Τάσσου και του Σικελιώτη, αλλά αυτό που μας ενδιέφερε είναι να δείξουμε και να τεκμηριώσουμε αυτά τα κοινά σημεία συνάντησης που σίγουρα έχουν να κάνουν με την ιστορία της Ελλάδας, αλλά βιωμένη μέσα από τα μάτια και του Τάσου και του Σικελιώτη, ανέφερε.
Η έκθεση οργανώνεται σε θεματικές ενότητες, αλλά υπάρχει παράλληλα και μια χρονολογική πορεία, είπε ο επιμελητής της έκθεσης τονίζοντας ότι ενδιαφέρον έχει ότι πέρα από τα έργα, αυτές οι σχέσεις τεκμηριώνονται από το αρχειακό υλικό και συμπλήρωσε ότι προτείνονται ζεύγη έργων που ακριβώς αντιπροσωπεύουν μια παρόμοια αντίληψη ή μια κοινή στάση των δύο καλλιτεχνών απέναντι στα ιστορικά γεγονότα ή απέναντι σε κάποιες θεματικές.
«Έχουμε δημιουργήσει ένα πλαίσιο συνεργασίας, για το οποίο χαιρόμαστε ιδιαίτερα, επειδή αναδεικνύει πτυχές της ιστορίας και πτυχές της ελληνικής τέχνης που συνάδουν και με τους σκοπούς του Ιδρύματος μας. Η έκθεση φιλοξενεί εξαιρετικά έργα και φέρει διαχρονικά νοήματα και συμβολισμό, οπότε ελπίζουμε να την αγκαλιάσει το κοινό της Θεσσαλονίκης» ανέφερε η συντονίστρια του πολιτιστικού προγράμματος του Ιδρύματος Αντώνιος Ε. Κομνηνός Ιφιγένεια Μποτζάκη.
Ο αντιδήμαρχος Πολιτισμού, Τουριστικής Ανάπτυξης και Διαδημοτικής Συνεργασίας του δήμου Θεσσαλονίκης, Βασίλης Γάκης αποκάλυψε πώς έμαθε τον Σικελιώτη από τις αφίσες που είχε στο δωμάτιό της μια φοιτήτρια που τον βοηθούσε στα μαθήματά του ως παιδί και τόνισε ότι συγκινήθηκε πραγματικά όταν η κ. Βουτυρά τον πληροφόρησε για αυτή την έκθεση που προγραμμάτιζε το Τελλόγλειο για αυτούς τους δύο πραγματικά κορυφαίους χαράκτες. Το Ίδρυμα σταθερά συνεργάζεται με τον δήμο Θεσσαλονίκης και συμμετέχει στον θεσμό των Δημητρίων, οπότε ήταν αυτονόητη, παρά τα δύσκολα οικονομικά μας, η συμμετοχή και η στήριξη στον βαθμό που μπορούμε της μεγάλης αυτής προσπάθειάς του. Η άποψή μας είναι ότι οι έννοιες συνεργασία, συνέργεια, συμπερίληψη είναι έννοιες οι οποίες χρειάζεται αυτή η πόλη» τόνισε ο κ. Γάκης.
«Η κοινή δραστηριότητα στη Θεσσαλονίκη»
Ξεχωριστή θέση στην έκθεση που τελεί υπό την αιγίδα της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου και εντάσσεται στα 59α Δημήτρια Δήμου Θεσσαλονίκης έχει το έργο Η Καλλιέργεια του Καπνού (12,40 μ.) των Τάσσου και Λουκίας Μαγγιώρου. Το έργο που απεικονίζει τα πέντε στάδια καλλιέργειας του καπνού ήταν παραγγελία από την εταιρεία Παπαστράτος για τη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, για το περίπτερο του Οργανισμού Ελληνικού Καπνού και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στο εργοστάσιο της στη Δυτική Θεσσαλονίκη και παρέμεινε εκεί.
Οι τέσσερις Αρχόντισσες των ρεμπέτικων τραγουδιών του Τάσσου, οι Αρχαϊκοί Χοροί του Σικελιώτη για το Νέο Θέατρο (για πρώτη φορά), λατέρνα με ζωγραφική Σικελιώτη και έργα του σχετικά με το ρεμπέτικο, η σειρά γκουάς του Τάσσου για την ΑΓΕΤ-Ηρακλής με θέματα κατοχής λίγο πριν τον θάνατό του περιλαμβάνονται στην έκθεση.
Πέρα από τη μακρόχρονη φιλία τους οι «παράλληλοι βίοι» των δύο καλλιτεχνών χαρακτηρίζονται από ορισμένα «σημεία συνάντησης», όπως η Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, το Ε.Α.Μ. καλλιτεχνών, η ομάδα «Στάθμη», το ενδιαφέρον για τη χαρακτική και τη διάδοση της τέχνης και η συμμετοχή τους σε πολλές κοινές ομαδικές και περιοδεύουσες εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Μια πρόσθετη διάσταση αφορά τη δραστηριότητά τους στη Θεσσαλονίκη με εκθέσεις («Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρεία “Τέχνη”», «Διαγώνιος», «Κοχλίας»), ομιλίες, παρουσιάσεις εκδόσεων και παραγγελίες- αγορές έργων. Συμμετείχαν στις ίδιες ομαδικές εκθέσεις στη Θεσσαλονίκη το διάστημα 1977-1983 και αυτό συσχετίζεται με τη συμμετοχή τους στην Πανελλήνια Πολιτιστική Κίνηση και τη θέλησή τους να συμβάλουν στην αποκέντρωση της τέχνης.
Η έκθεση θα εγκαινιαστεί από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας την Κυριακή 27 Οκτωβρίου, στις 19:30 και θα διαρκέσει έως τις 26 Ιανουαρίου 2025.
Στο πλαίσιο της θα πραγματοποιηθούν παράλληλες εκδηλώσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης όπως και δράσεις εικαστικού περιεχομένου για παιδιά και ενήλικες και συνοδεύεται από δίγλωσση έκδοση.
Κ.Γιαννίκη