Διαθέσιμο σε επιστήμονες και ερευνητές πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων στην Ελλάδα θα είναι σε λίγο καιρό το Google AlphaFold, ένα πολύτιμο εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης για τις επιστήμες της βιολογίας, της χημείας, της φαρμακευτικής και της ιατρικής που αναπτύχθηκε για την πρόβλεψη της τρισδιάστατης δομής των πρωτεϊνών και χρησιμοποιείται ήδη σε ένα ευρύτατο πεδίο έρευνας και εφαρμογών. Σε αυτές περιλαμβάνονται, μεταξύ πολλών άλλων, η αποσύνθεση πλαστικών μιας χρήσης, η μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων, η παραγωγή εμβολίου για την ελονοσία, η προστασία των μελισσών και ο εντοπισμός γονιδίων που σχετίζονται με την οστεοπόρωση.
Όπως ανακοινώθηκε απόψε, σε εκδήλωση που διοργάνωσε η Αντιπεριφέρεια Ψηφιακής Διακυβέρνησης της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, σε συνεργασία με το Εθνικό Δίκτυο Υποδομών Τεχνολογίας και Έρευνας (ΕΔΥΤΕ – GRNET S.A.), τεχνολογικό φορέα του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης και Τεχνητής Νοημοσύνης, με την υποστήριξη του Υπουργείου και της Google, στο πλαίσιο της 89ης Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, η υπηρεσία Google AlphaFold θα μπορεί να χρησιμοποιείται από εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα της χώρας. Η δυνατότητα αυτή παρέχεται από την ΕΔΥΤΕ ΑΕ- GRNET σε συνεργασία με την Google.
Πιο συγκεκριμένα η Κατερίνα Τζουβάρα μηχανικός της Google, εξειδικευμένη στη χρήση του AlphaFold, γνωστοποίησε ότι «μέσα από το Google Cloud υπάρχει διαθέσιμο το AlphaFold, μπορεί κανείς να κατεβάσει τον κώδικα και να τρέξει σε διάφορα μηχανήματα όμως αυτό είναι αρκετά πολύπλοκο. Και γι αυτό το ΕΔΥΤΕ ανέλαβε πρωτοβουλία να το κάνει αυτό πολύ πιο εύκολο και προσβάσιμο στην ερευνητική κοινότητα ώστε να την απαλλάξει από τις τεχνικές δυσκολίες με σκοπό να εστιάσει στην έρευνά της». Από την πλευρά του ο Πρόεδρος του ΕΔΥΤΕ, Στέφανος Κόλλιας, ομότιμος καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο ανέφερε ότι η ενέργεια αυτή στην οποία συνεισφέρει το ΕΔΥΤΕ θα υλοποιηθεί ως τα μέσα του 2026 προκειμένου να φτάσει η εν λόγω υπηρεσία στον χώρο της έρευνας. Ο αναπληρωτής Προέδρος στο ΕΔΥΤΕ, επίκουρος καθηγητής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Δημήτρης Κατσιάνης, επισήμανε ότι έχει προετοιμαστεί ένα προσχέδιο για το πώς θα γίνεται η διαδικασία υποβολής αιτημάτων εκ μέρους ερευνητών και καθηγητών από πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα στην Ελλάδα. Εφόσον το αίτημα εγκριθεί, θα πρέπει ο ερευνητικός φορέας να χρησιμοποιήσει το AlphaFold στα πειράματά του για τον χρόνο που θα του διατεθεί ως τον Μάιο του 2026.
Για την αρχή μιας προσπάθειας που ξεκίνησε με μεγάλη τόλμη έκανε λόγο ο Αντιπεριφερειάρχης Ψηφιακής Διακυβέρνησης της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας Νίκος Τζόλλας ο οποίος τόνισε ότι «το AlphaFold έχει να προσδώσει πολλά στην κοινωνία μας, με την ανακάλυψη νέων μοριακών δομών ενώσεων, πράγμα που θα βοηθήσει στην έρευνα, τη φαρμακευτική και την ιατρική». «Θέλουμε να το προχωρήσουμε ώστε να εντάξουμε ακόμη περισσότερες ερευνητικές ομάδες σε αυτή την προσπάθεια» είπε και πρόσθεσε: «στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε το ερευνητικό ενδιαφέρον. Αν δημιουργήσουμε μια πολύ μεγάλη ομάδα ερευνητών σε διάφορα πανεπιστήμια που να ασχολούνται με το συγκεκριμένο αντικείμενο, τα πράγματα, όταν τελειώσει το πρόγραμμα τον Μάιο, θα είναι τελείως διαφορετικά καθώς θα υπάρχουν ήδη εκπαιδευμένοι ερευνητές σπουδαστές και θα μπορεί το αντικείμενο να ενταχθεί και στα προγράμματα σπουδών. Επίσης έχουμε σκοπό τον Ιανουάριο, Φεβρουάριο με το που θα αρχίσουν να τρέχουν κάποια πρότζεκτ, αυτά να τα αναδείξουμε έτσι ώστε οι ερευνητές να δείξουν τη δουλειά τους, την προσπάθεια που έχει γίνει σε αυτόν τον τομέα».
Διευκρίνισε, παράλληλα, ότι το AlphaFold εστιάζει στις οργανομεταλλικές ενώσεις οι οποίες ευθύνονται για πολλές ασθένειες, τύπου Alzheimer. «Άρα ο προσδιορισμός των δομών αυτών των ενώσεων θα μας δώσει τη δυνατότητα να ανακαλύψουμε τρόπους μεταβολισμού τους. Μπορούμε να κατασκευάσουμε χημικές ενώσεις που να κουμπώνουν στον στόχο. Έτσι ο σχεδιασμός στη φαρμακευτική τεχνολογία θα αλλάξει τελείως. Ως τώρα παράγονταν χημικές ενώσεις στις οποίες ο στόχος δεν ήταν συγκεκριμένος. Με τη συγκεκριμενοποίηση του στόχου θα έχουμε καλύτερες θεραπείες σε πολλά πράγματα» συμπλήρωσε.
Τι είναι το AlphaFold
Η κ. Τζουβάρα τόνισε ότι το AlphaFold είναι ένα εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης της Google DeepMind, μια επαναστατική τεχνολογία και ταυτόχρονα ένα από τα παραδείγματα του πώς η τεχνητή νοημοσύνη έχει μπει παντού στη ζωή μας, επηρεάζει τα πάντα και παντρεύεται με όλες τις επιστήμες και όλα γύρω μας. «Αυτός είναι και ο λόγος που βραβεύτηκαν το 2024 με το Νόμπελ Χημείας οι Ντέιβιντ Μπέικερ, Ντέμης Χασάμπης και Τζον Τζάμπερ για την πρόβλεψη μέσω τεχνητής νοημοσύνης της τρισδιάστατης δομής των πρωτεϊνών» είπε χαρακτηριστικά.
Ειδικότερα σημείωσε ότι οι πρωτεΐνες είναι θεμελιώδη μόρια που έχουν να κάνουν με τη ζωή. «Όποιος γνωρίζει και μπορεί να καταλάβει πώς λειτουργούν οι πρωτεΐνες ουσιαστικά έχει το κλειδί στη ζωή. Το AlphaFold έχει να κάνει με το τρισδιάστατο σχήμα των πρωτεϊνών. Το μεγάλο παζλ που αφορά τις πρωτεΐνες είναι το τρισδιάστατο σχήμα τους που έχει άμεση σχέση με τη λειτουργία τους. Οι πρωτεΐνες παίρνουν πολύπλοκα σχήματα τα οποία όμως δεν μπορούν να προβλεφθούν» δήλωσε και πρόσθεσε: «Μέσα σε αρκετά χρόνια βρέθηκαν γύρω στις 150.000 πρωτεΐνες με τη βοήθεια δεκάδων χιλιάδων ερευνητών και με πολύ υψηλό κόστος. Με το AlphaFold εξετάστηκαν διακόσια εκατομμύρια πρωτεΐνες, είναι οι πρωτεΐνες που ουσιαστικά υπάρχουν, από μια ομάδα μόνο 15 ατόμων στην Google DeepMind. Τα άτομα αυτά χρησιμοποίησαν τεχνολογία τεχνητής νοημοσύνης, αρχικά απλά νευρωνικά δίκτυα, τα οποία εκπαίδευσαν με τη δουλειά των παλαιότερων ερευνητών και έτσι έγινε η πρώτη έκδοση του AlphaFold που ήταν πολύ καλύτερη από ό,τι υπήρχε μέχρι τότε».
Μετά τις τεχνολογικές εξελίξεις που ακολούθησαν αναπτύχθηκε το AlphaFold 2 που ήταν μια επανάσταση στο χώρο και ο λόγος για τον οποίο βραβεύτηκαν το 2024 με το Νόμπελ Χημείας οι Ντέιβιντ Μπέικερ, Ντέμης Χασάμπης και Τζον Τζάμπερ.
Η διαδικασία για την έγκριση της χρήσης του AlphaFold
Παρουσιάζοντας τη διαδικασία για την έγκριση της χρήσης του AlphaFold, ο κ. Κατσιάνης, επισήμανε: «Εμείς σαν GRNET έχουμε ετοιμάσει ένα προσχέδιο για το πώς θα γίνεται η όλη διαδικασία. Θα λειτουργεί πάρα πολύ παρά απλά για τον ερευνητή ο οποίος μπορεί να είναι ερευνητής κάποιας βαθμίδας, κάποιος καθηγητής με τους υποψήφιους διδάκτορές του, θα κάνει μια απλή περιγραφή του έργου, θα αναφέρεται ποιος είναι ο επιστημονικός υπεύθυνος, τα στοιχεία του ιδρύματος, το εργαστήριο, θεσμοθετημένο ή μη και τη διάρκεια της χρήσης, η οποία εμείς θα θέλαμε να είναι ιδανικά, όπως είναι τα χρονοδιαγράμματα αυτή τη στιγμή του Ταμείου Ανάκαμψης, μέχρι το τέλος του Μαρτίου του 2026, εκτός αν υπάρχει κάποια παράταση».
Συνεχίζοντας ανέφερε: «Ο κάθε ερευνητής θα μπαίνει μέσα στον υπολογιστή της Google, ο οποίος υπολογίζει κάποια εικονικά χρήματα για τις χρήσεις των πόρων που για μας είναι πραγματικά χρήματα και αντιστοιχούν σε κόστη που μπορεί να φτάσουν μέχρι και τις 200.000 ευρώ ανά έργο. Κάθε ερευνητής θα διαλέξει ακριβώς αυτά που χρειάζεται για το πείραμά του, που θα αναφέρεται, τι χρονική διάρκεια και επαναληψιμότητα θα έχει το πείραμα – μπορεί να τρέξει κάποιες φορές την εβδομάδα. Μετά θα βγει ένας υπολογισμός που μπορεί ο ερευνητής να τον σώσει και να τον στείλει σε εμάς μέσω e-mail ([email protected]). Οι αιτήσεις είναι από 2.000 ευρώ το ελάχιστο μέχρι 200.000 ευρώ. Δηλαδή ένας ερευνητής αυτή τη στιγμή είναι σαν να έπαιρνε μηχανήματα και ρεύμα στο εργαστήριό του αξίας 200.000 ευρώ που θα ήταν πάρα πολύ δύσκολο αυτό να του το προσφέρει το πανεπιστήμιο και με τόση ένταση.
Όταν εμείς το εγκρίνουμε αυτό, σε μια πολύ σύντομη διαδικασία, ο δικαιούχος μπορεί να ξεκινήσει το πείραμά του. Το θέμα είναι ότι εμείς θα γνωρίζουμε σε κάθε πανεπιστήμιο ή σε κάθε ερευνητικό τομέα έναν τεχνικό υπεύθυνο ανά ίδρυμα. Αυτός έχει τις υποχρεώσεις να ελέγχει τη χρήση των πόρων. Εμείς δεν μπαίνουμε στη διαδικασία γιατί ΄τρέχει΄ αυτό το πείραμα, αυτό είναι θέμα του ιδρύματος. Εμείς επίσης δεν ελέγχουμε αν οι ερευνητές θέλουν τα δεδομένα τους να ανέβουν και να μείνουν σε ευρωπαϊκό χώρο ή να πάνε σε αμερικανικό χώρο. Η υποχρέωσή τους είναι στις δημοσιεύσεις που θα γίνουν να αναφερθεί το ΕΔΥΤΕ.
Μπορούμε δηλαδή να παρέχουμε υποστήριξη στους ερευνητές για το τι χρειάζονται και τι μπορούν να διαλέξουν, έχουμε υποστήριξη στο σχεδιασμό και την αρχιτεκτονική του έργου και την τεχνική υποστήριξη σε όλη τη διάρκεια του έργου. Υποστήριξη και τεχνογνωσία παρέχεται από τη Google. Έχουμε στόχο στις αρχές Νοεμβρίου να έχουμε μια ενιαία πλατφόρμα για να μπορούν όλοι στον ελλαδικό χώρο να κάνουν χρήση με εύκολο τρόπο αυτής πλατφόρμας.
Δηλαδή δεν θα γίνει αυτό όπως ξεκινάμε τώρα, με πρωτοβουλία της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, αλλά θα το κάνουμε μια πλατφόρμα που θα είναι ανοιχτή σε οποιοδήποτε ίδρυμα στην Ελλάδα. Αυτό αναμένεται να ολοκληρωθεί στις αρχές Νοεμβρίου. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να ετοιμάσουν την αίτησή τους, να δουν τι πόρους χρειάζονται και να πατήσουν το κουμπί στις αρχές Νοεμβρίου».
Ένας AI Agent θα καθοδηγεί τους ερευνητές στην υποβολή της αίτησης
Την ίδια στιγμή προετοιμάζεται ένας AI Agent, που θα καθοδηγεί τους ερευνητές στην υποβολή της αίτησης. «Αυτό γίνεται με μια πρωτοβουλία που έχει πάρει το υπουργείο μαζί με την Google» είπε ο κ. Κατσιάνης και πρόσθεσε: «Αυτό που κάνουμε δεν το κάνουν πουθενά αλλού στον κόσμο. Δεν το είδαμε σε κάποιο άλλο πανεπιστήμιο. Το σκεφτήκαμε, το δημιουργήσαμε, το σχεδιάσαμε για να το κάνουμε για τους Έλληνες ερευνητές και μπορεί να τους φέρει ένα βήμα πιο μπροστά».
Παρουσιάζοντας τον AI Agent, ο Κωνσταντίνος Κεχαγιάς, απόφοιτος του Τμήματος Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Αθηνών τόνισε: «Έχουμε ξεκινήσει σε συνεργασία με το GRNET να φτιάξουμε έναν ψηφιακό βοηθό έτσι ώστε να μπορέσουμε να δομήσουμε την πληροφορία που υπάρχει σχετικά με το AlphaFold και να μπορέσουμε να τη δώσουμε στους ερευνητές χωρίς να χρειάζεται να ψάχνουν σε πολλά μέρη. Το AlphaFold είναι ένα εργαλείο που αν χρησιμοποιηθεί σωστά μπορεί να κάνει πολύ ωραία πράγματα. Έχουμε ομαδοποιήσει την πληροφορία με τέτοιο τρόπο ώστε οι ερευνητές να μπορούν να κάνουν μια ερώτηση στον ψηφιακό βοηθό και να παίρνουν μια απάντηση για τη λειτουργικότητα και τη χρήση της εφαρμογής. Αν κάποιος έχει μια περίπτωση χρήσης (usecase) στην οποία θέλει να προβλέψει με βάση τα αμινοξέα μια πρωτεΐνη, ο τρόπος που μπορεί να γίνει αυτό είναι προκαθορισμένος, δηλαδή τα στοιχεία που θα εισαχθούν στο εργαλείο AlphaFold θα πρέπει να είναι πολύ συγκεκριμένα όπως και τα αποτελέσματα που θα εξαχθούν».
Ειδικότερα, ο ψηφιακός βοηθός θα καθοδηγεί τον ερευνητή στη χρήση του εργαλείου και θα εκτιμά πόσο καιρό περίπου θα κάνει το πείραμα για να βγάλει το αποτέλεσμα. Θα απαντά ακόμη στο πώς να χρησιμοποιηθεί το εργαλείο και πώς θα έχει αυτό πρόσβαση στα δεδομένα.
«Αυτός ο ψηφιακός βοηθός που θα φτιάξουμε για το AlphaFold είναι ο πρώτος στο είδος του και ο πρώτος παγκόσμια, συνεπώς είναι μια μεγάλη πρόκληση και θα βγει κάτι σημαντικό που θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό και θα έχει προκύψει από έρευνα και καινοτομία που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα» σημείωσε ο κ. Κεχαγιάς.
Επιπλέον, συμπλήρωσε: «ο AlphaFold Agent θα είναι κομμάτι του Agent Space, μια υπηρεσία του Google Cloud που – όπως λέει και το όνομά του – είναι ο χώρος όπου βρίσκονται μέσα οι Agents. Οι χρήστες του Agent Space που θα δοθεί δωρεάν σε όλους μέσω της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας και του GRNET θα μπορούν να πάρουν πρόσβαση σε ένα χώρο στον οποίο κάποιος θα ανεβάζει όλα του τα κείμενα και όπου μπορεί να φτιάξει το usecase. Και ο Agent και η πρόσβαση στο Agent Space θα έρθει παράλληλα με τη διαθεσιμότητα των πόρων που θα δώσει το GRNET σε όλους τους ερευνητές. Αυτό θα ξεκινήσει περίπου στα δεύτερα μισά του Νοεμβρίου του 2025».
Χαιρετισμοί στην εκδήλωση
Την εκδήλωση που διοργάνωσε η Αντιπεριφέρεια Ψηφιακής Διακυβέρνησης της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, σε συνεργασία με το Εθνικό Δίκτυο Υποδομών Τεχνολογίας και Έρευνας (ΕΔΥΤΕ – GRNET S.A.), τεχνολογικό φορέα του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης και Τεχνητής Νοημοσύνης, με την υποστήριξη του Υπουργείου και της Google, στο πλαίσιο της 89ης Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης, χαιρέτισε ο υφυπουργός, αρμόδιος για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση Νίκος Παπαϊωάννου. «Η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και η Αντιπεριφέρεια Ψηφιακής Διακυβέρνησης δίνουν μια άλλη πνοή, μια άλλη νότα. Δεν είναι μόνο η κοινωνική παροχή, είναι και όλες εκείνες οι δράσεις και οι συνέργειες έτσι ώστε να συνδυάσουμε την τεχνολογία, την έρευνα και την καινοτομία» είπε και τόνισε ότι η Περιφέρεια, σε συνεργασία με το ΕΔΥΤΕ και με τη Google προσφέρουν αυτή την ευκαιρία στους ερευνητές, είτε στα πανεπιστήμια είτε στα ερευνητικά κέντρα, άρα έμμεσα στους νέους επιστήμονες, στους νέους ερευνητές. «Η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Παιδείας είναι δίπλα σας και θα σας συνδράμουμε σε οτιδήποτε χρειαστείτε έτσι ώστε όλα αυτά να γίνουν κτήμα των συναδέλφων στα πανεπιστήμια και στα ερευνητικά κέντρα» πρόσθεσε.
Από την πλευρά του ο Πρόεδρος της Ένωσης Ελληνικών Χημικών Αθανάσιος Παπαδόπουλος σημείωσε ότι το εργαλείο AlphaFold ουσιαστικά είναι το μέλλον, φέρνει κοντά την διεπιστημονικότητα, την πληροφορική, τη βιολογία, τη χημεία, την έρευνα στην ιατρική. «Είναι μια χαρά που η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας μας ενέπλεξε ως Ένωση Χημικών και η επιστημονική κοινότητα των χημικών ανταποκρίθηκε» πρόσθεσε.
Ο Πρόεδρος ΕΔΥΤΕ Στέφανος Κόλλιας ομότιμος καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο επισήμανε ότι το AlphaFold θα μπορέσει να διαχυθεί και να χρησιμοποιηθεί από την ερευνητική και ακαδημαϊκή κοινότητα. Παράλληλα ανέφερε: «το ΕΔΥΤΕ υλοποιεί – και τον Μάρτιο του 2026 θα έχουμε λειτουργούντα – τον εθνικό υπερυπολογιστή που θα δώσει επιπλέον πόρους και στην ερευνητική και ακαδημαϊκή κοινότητα και γενικότερα στο οικοσύστημα καινοτομίας της χώρας για να παράξουμε καινούρια προϊόντα και καινούριες υπηρεσίες που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη. Παράλληλα με αυτό, το ΕΔΥΤΕ είναι ο συντονιστής του πρώτου εργοστασίου τεχνητής νοημοσύνης στην Ελλάδα, του Φάρου που έχει εγκριθεί από την Eυρωπαϊκή Επιτροπή και με βάση αυτό θα μπορέσουμε, με βάση τον Δαίδαλο που είναι ο υπερυπολογιστής, να αναπτύξουμε και να βοηθήσουμε αυτό το οικοσύστημα, τόσο το ακαδημαϊκό – ερευνητικό όσο και το οικοσύστημα καινοτομίας».
Για το AlphaFold η Βικτωρία Καλφάκη, υπεύθυνη δημόσιου τομέα στην Google, υπογράμμισε ότι αυτή η πρωτοβουλία είναι πολύ μεγαλύτερη από ό,τι μπορούμε να δούμε αυτή τη στιγμή και τα αποτελέσματα θα είναι ορατά το επόμενο χρονικό διάστημα.
Π.Γιούλτση