Χέρια και δάχτυλα κινούνται προς διάφορες κατευθύνσεις και κάθε τους κίνηση περιγράφει μία λέξη, μια φράση, ένα συναίσθημα. Σκέψεις και εικόνες εξωτερικεύονται με αυτόν τον τρόπο και δημιουργούν ποίηση. Ένα είδος ποίησης που γίνεται αντιληπτό από λίγους.
Κωφά ή βαρήκοα άτομα, καθώς και μη κωφά άτομα που γνωρίζουν την Ελληνική Νοηματική Γλώσσα (ΕΝΓ) συνεργάζονται κάτω από την ομπρέλα του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος και συμμετέχουν στο εργαστήρι ποιητικής γραφής στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα με τίτλο «Το κύμα μέσα στο μυαλό».
Ο τίτλος του εργαστηρίου είναι ο ίδιος με ένα βιβλίο της Ούρσουλα Λε Γκεν (Ursula K. Le Guin), το οποίο μιλά για τη γραφή και αναφέρεται στα παρακάτω λόγια της Βιρτζίνια Γουλφ: «Μια εικόνα, μια συγκίνηση, δημιουργεί αυτό το κύμα μέσα στο μυαλό, πολύ πριν φτιάξει λέξεις που να της ταιριάζουν, και γράφοντας […] πρέπει κανείς να το ξαναπιάσει και να το βάλει σε κίνηση […] και τότε, ενώ σκάει και σπάει στο μυαλό, φτιάχνει λέξεις που να του ταιριάζουν». «Διαβάζοντας αυτό το βιβλίο σκέφτηκα πόσο κοινό είναι αυτό που μας λέει και με τις νοηματικές γλώσσες και τον τρόπο που μπορεί τα κωφά άτομα να αντιλαμβάνονται τον κόσμο, τις λέξεις, τη ρυθμικότητα του λόγου», δηλώνει στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η ποιήτρια και σκηνοθέτιδα Μπρικένα Γκίστο, που είναι και η συντονίστρια του εργαστηρίου.
«Όπως αναλύουμε γλωσσολογικά τις προφορικές γλώσσες από τις διακυμάνσεις στη φωνή ή τα προσωδιακά χαρακτηριστικά, για παράδειγμα, αντίστοιχα στις νοηματικές γλώσσες αυτά τα χαρακτηριστικά εντοπίζονται ενδεχομένως στο πρόσωπο, στην κίνηση των χεριών, στην κατεύθυνση του σώματος. Είναι δηλαδή και τα σημεία στίξης, που μπαίνουν με τον αντίστοιχο τρόπο…», εξηγεί.
Το εργαστήρι στοχεύει στην εξερεύνηση της ποιητικής γραφής ορμώμενο από την ίδια τη νοηματική γλώσσα, τον τρόπο που δομείται, εκφράζεται και συστήνεται από τα κωφά άτομα. Όπως τονίζει η κ. Γκίστο, μέσα σ’ αυτό καταρρίπτονται οι κανόνες της γλώσσας, απενοχοποιείται το λάθος, αναμειγνύονται κουλτούρες και γλώσσες και με συμμετοχικό τρόπο αναζητούνται νέοι τρόποι συνδημιουργίας και συνύπαρξης μέσω της ποίησης. «Θα κάνουμε ένα εργαστήρι όπου θα δημιουργούμε στη νοηματική, χωρίς να έχουμε το άγχος να αποδοθεί στα ελληνικά με την ορθή χρήση της ελληνικής γλώσσας. Μόνο στο τέλος θα αποτυπώσουμε τη νοηματική γλώσσα γραπτά, για να δουν όσοι δεν το γνωρίζουν, ότι οι άνθρωποι αυτοί έχουν τη δική τους γλώσσα, που είναι διαφορετική απ’ την ελληνική», υπογραμμίζει.
Μάλιστα, το εργαστήριο αναμένεται να είναι πολύ συμμετοχικό, διότι υπάρχουν πολλά επίπεδα γνώσης της νοηματικής γλώσσας. «Προφανώς εγώ που δεν είμαι φυσική χρήστρια, δεν έχω το ίδιο επίπεδο γλώσσας με ένα κωφό άτομο που έχει μεγαλώσει σε οικογένεια κωφών, έχει διδαχθεί κι έχει όλον αυτόν τον πλούτο. Ωστόσο, και στην ίδια την κοινότητα κωφών, μπορεί ένα παιδί να έχει μεγαλώσει σε περιβάλλον ακουόντων γονέων και να άργησε να μάθει νοηματική. Επίσης παίζει ρόλο το πώς έχει εκπαιδευτεί, αν έχει πάει σε σχολείο κωφών -οπότε έχει διδαχθεί τη νοηματική- ή σε τυπικό σχολείο με παράλληλη στήριξη», λέει αναφερόμενη στην πολυπλοκότητα του συστήματος, αναλόγως από το πού προέρχεται το κάθε άτομο.
Η γνωριμία με τη νοηματική άνοιξε ένα «παράθυρο» για συμπερίληψη
Η ίδια η Μπρικένα Γκίστο, γεννημένη στην Αλβανία, ήρθε σε μικρή ηλικία στην Ελλάδα, όπου ζει εδώ και περισσότερες από δύο δεκαετίες. Ήταν το 2015 όταν σκηνοθέτησε μία περφόρμανς στη Θεσσαλονίκη που βασιζόταν σε ποίηση του Τριαντάφυλλου Σιδερίδη και ο ίδιος πρότεινε να αποδοθεί στη νοηματική με παράλληλη διερμηνεία. «Βλέποντας από τις πρόβες ακόμα τη διερμηνεία στη νοηματική, ενθουσιάστηκα και είπα ότι θέλω να μάθω κι εγώ. Μάλιστα τότε ετοιμαζόμουν να ξεκινήσω μαθήματα για δίπλωμα οδήγησης και έπρεπε να αποφασίσω πού θα διοχετεύσω τα χρήματα που διέθετα», λέει χαρακτηριστικά, αποκαλύπτοντας ότι δίπλωμα πήρε μόλις πρόπερσι, κάνοντας σαφές τι από τα δύο επέλεξε.
«Είναι πολύ ενδιαφέρων κόσμος και ενδιαφέρουσα γλώσσα, για μένα ήταν μια πολύ μεγάλη ευκαιρία να δω πώς αλλάζει όλη αυτή η θεώρηση, γιατί δυστυχώς με τα ανάπηρα άτομα δεν έχουμε πολύ μεγάλη εμπειρία. Οπότε ήταν ένας τρόπος να αποπλαισιώσω όλον αυτόν τον μισαναπηρισμό που δεν τον έχουμε κατανοήσει ακόμη. Κατάλαβα ότι είναι πολύ απλά τα πράγματα στο πώς να φερόμαστε, αλλά εν τέλει είναι τόσο διοχετευμένος μέσα μας ο οίκτος που μπορεί να νιώθουμε, που στην ουσία είναι μισαναπηρισμός. Μπορεί εμείς να το νιώθουμε με καλή πρόθεση, αλλά δεν είναι έτσι τα πράγματα», αναφέρει τονίζοντας ότι για την ίδια, γνωρίζοντας αυτή τη γλώσσα «άνοιξε» ταυτόχρονα ένα παράθυρο για να δει τι σημαίνει συμπερίληψη. «Συμπερίληψη δεν σημαίνει ότι κάνουμε τη χάρη σε κάποιους ανθρώπους να παρατηρήσουμε ότι υπάρχουν. Αλλά να αντιλαμβανόμαστε ότι το πρόβλημα των ατόμων με αναπηρία δεν είναι οποιαδήποτε βλάβη τους, αλλά ο αποκλεισμός που βιώνουν λόγω των κοινωνικών και κρατικών εμποδίων που τους επιβάλλονται. Εγώ από τότε που γνώρισα τον κόσμο της νοηματικής γλώσσας προσπαθούσα σε παραστάσεις και οτιδήποτε κάνω που να είναι δημόσιο και καλώ κόσμο, να το εντάσσω όσο γίνεται», επισημαίνει.
Επιπλέον, ως σκηνοθέτιδα βρήκε τη νοηματική πολύ …θεατρική και αποφάσισε να συνδυάσει την αγάπη της για την ποίηση, την εκπαίδευση και τη γλώσσα. Το ερευνητικό αυτό εγχείρημα πραγματοποιείται στο πλαίσιο των υποτροφιών της Πρωτοβουλίας για τις Δημόσιες Ανθρωπιστικές Επιστήμες που υποστηρίζεται από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (SNFPHI) με έδρα το τμήμα Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Columbia, που έλαβε η συντονίστρια.
Συνεργάτες του εγχειρήματος είναι ο Δρ. Χρυσόστομος Παπασπύρου (επιστημονικός σύμβουλος) ο Παναγιώτης Παράσχου (χορευτής, καλλιτεχνικός σύμβουλος), η Κωνσταντίνα Παπαγεωργίου (σύμβουλος αποδόσεων – μεταφράσεων, Διερμηνέας ΕΝΓ) και η Ιφιγένεια Τζιμούλη (επιμέλεια εικαστικού εργαστηριακού υλικού).
Το εργαστήρι θα αρχίσει το Σάββατο 26 Απριλίου και θα πραγματοποιηθεί σε δέκα δίωρες συναντήσεις, κάθε Σάββατο στις 19:00 και Κυριακή στις 11.00 στο Βασιλικό Θέατρο. Η συμμετοχή είναι δωρεάν και οι εγγραφές συνεχίζονται έως τις 24 του μήνα, με τον μέγιστο αριθμό συμμετεχόντων να είναι τα δώδεκα άτομα.
Βαρβάρα Καζαντζίδου
Φωτο: ΚΘΒΕ