Στην «καρδιά» του Δέλτα του ποταμού Γιανγκτσέ και στα ανατολικά της Κίνας, εκτείνεται η Ναντσίνγκ (Nanjing), μία από τις σημαντικότερες μητροπόλεις της χώρας, με πληθυσμό 12 εκατομμυρίων κατοίκων, που δεν είναι μόνο ένας οικονομικός και τεχνολογικός κόμβος, αλλά και μια πόλη με βαθύ ιστορικό και πολιτιστικό αποτύπωμα. Στη Ναντσίνγκ, άλλοτε πρωτεύουσα αυτοκρατοριών και σήμερα ζωντανή μητρόπολη του πολιτισμού, υπάρχει ένα μουσείο διαφορετικό από όλα τα άλλα. Λιτό, διακριτικό, με κάθε ίνα του εμποτισμένη με άρωμα μιας ιστορίας που χάνεται στα βάθη των αιώνων, το Nanjing Yunjin Brocade Museum είναι αφιερωμένο σε μια τέχνη σχεδόν αιθέρια: την ύφανση Yunjin -ή «μπροκάρ από σύννεφα», όπως αποδίδεται κυριολεκτικά ο όρος που περιγράφει αυτήν την εκλεπτυσμένη τεχνική.
Περιδιαβαίνοντας στους διαδρόμους με τα εκθέματα, συνειδητοποιείς γρήγορα πως εδώ δεν εκτίθενται απλώς υφάσματα, αλλά μια ολόκληρη φιλοσοφία, ένα χνάρι από την εποχή των αυτοκρατόρων, τότε που τα αυτοκρατορικά ρούχα των δυναστειών Ming και Qing ήταν διακοσμημένες με δράκους, λωτούς και μυθικούς φοίνικες, όλα φτιαγμένα στο χέρι — κόμπος τον κόμπο, νήμα το νήμα.
Μια τέχνη από …σύννεφα
Η λέξη Yunjin (云锦) μεταφράζεται ως «μπροκάρ από σύννεφα» και αυτό κάθε άλλο παρά υπερβολή είναι, αφού αυτά τα μεταξωτά, χρυσοκέντητα, περίτεχνα υφάσματα έχουν κάτι από ουράνια ομορφιά καθώς μοιάζουν περισσότερο με ζωγραφική σε μετάξι, παρά με ύφασμα.
Οι απαρχές της τέχνης εντοπίζονται στον 4ο αιώνα μ.Χ., επί Ανατολικής Δυναστείας Τζιν, όταν η αυτοκρατορική αυλή ίδρυσε υφαντήρια στο Nanjing. Η τεχνική εξελίχθηκε, άνθησε επί δυναστειών Yuan, Ming και Qing, και σταδιακά κατέστη σύμβολο πλούτου, ιεραρχίας και θρησκευτικής ευλάβειας. Όντως, δεν επρόκειτο απλώς για ενδύματα, αλλά για μια έμμεση δήλωση εξουσίας και κοσμικής ισχύος.
Στην αποκορύφωσή του, κατά την εποχή των Qing, η τέχνη Yunjin απασχολούσε περισσότερους από 300.000 τεχνίτες σε 30.000 αργαλειούς μόνο στην περιοχή της Ναντσίνγκ.
Η δημιουργία ενός κομματιού Yunjin δεν είναι μια απλή βιομηχανική διαδικασία, αλλά ολόκληρη τελετουργία. Ένας παραδοσιακός ξύλινος αργαλειός –τύπου drawloom με «πύργο σχεδίου»– δεσπόζει, με τρόπο εξόχως επιβλητικό, στο κέντρο. Για να λειτουργήσει χρειάζεται δύο πολύπειρους τεχνίτες: έναν στο πάνω και έναν στο κάτω μέρος. Μάλιστα, ο μεταξύ τους συντονισμός δεν είναι μόνο θέμα εμπειρίας αλλά …μουσικότητας.
Όπως αναφέρεται στη σχετική βιβλιογραφία, οι δύο τεχνίτες ουσιαστικά τραγουδούν. Πρόκειται για ρυθμικά μοτίβα, τραγούδια-μνημονικά (mnemonics), μελωδίες-οδηγίες που υποδεικνύουν ποια βήματα πρέπει να γίνουν, ποια κλωστή περνά από πού. Είναι ένας ζωντανός «κώδικας» που ενώνει μνήμη, ρυθμό και συνεργασία — απαραίτητα όλα, καθώς η παραμικρή απόκλιση μπορεί να αποβεί μοιραία και ώρες ή μέρες δουλειάς να πάνε στράφι…
Η διαδικασία απαιτεί περισσότερα από 100 στάδια: σχεδιασμό, μεταφορά μοτίβου, προετοιμασία του αργαλειού και εξαιρετικά λεπτομερή ύφανση με χρυσά ή ασημένια νήματα, ακόμα και φτερά παγωνιού. Το αποτέλεσμα είναι μια λεπτοδουλεμένη επιφάνεια, όπου τα μοτίβα αναδύονται σχεδόν τρισδιάστατα.
Η πρόοδος είναι αργή και επίπονη. Σε μια μέρα, μπορεί να παραχθούν μόλις λίγα εκατοστά υφάσματος. Μάλιστα, όπως εξηγούσε ο ξεναγός μιας ομάδας Ελλήνων δημοσιογράφων που βρέθηκαν την περασμένη εβδομάδα στην Κίνα, χρειάζονται έως και πέντε χρόνια για την ολοκλήρωση ενός έργου με τη συγκεκριμένη τεχνική. Γι’ αυτό και οι παλιοί λένε: «one cun of brocade equals one cun of gold» (κάθε εκατοστό είναι χρυσάφι).
Μουσείο και εργαστήριο – ένας ζωντανός οργανισμός
Το Nanjing Yunjin Brocade Museum δεν είναι απλώς ένας εκθεσιακός χώρος. Είναι σχολή, εργαστήριο, αρχείο και κέντρο καινοτομίας. Στους τοίχους του κρέμονται αυθεντικά κομμάτια Yunjin που δημιουργήθηκαν για αυτοκράτορες, ενώ σε άλλες προθήκες μπορεί κανείς να θαυμάσει σύγχρονες δημιουργίες, ρούχα υψηλής ραπτικής, διακοσμητικά και έργα τέχνης που ενσωματώνουν την τεχνική σε νέα εκφραστικά μέσα.
Στο ξεχωριστό αυτό μουσείο, επισκέπτες από διάφορες γωνιές του πλανήτη μπορούν να παρακολουθήσουν ζωντανές επιδείξεις, να δουν τους τεχνίτες να δουλεύουν στον παραδοσιακό αργαλειό ή να συμμετέχουν σε βιωματικά εργαστήρια. Παιδιά και ενήλικες μπορούν να δοκιμάσουν την τέχνη με τα ίδια τους τα χέρια και να αντιληφθούν τη δυσκολία, αλλά και τη μαγεία, του να υφαίνεις όχι απλώς ένα ύφασμα αλλά την ίδια την Ιστορία.
Οι άνθρωποι πίσω από την παράδοση
Πίσω από κάθε εκατοστό μπροκάρ βρίσκονται άνθρωποι με βαθιά γνώση και αφοσίωση σε αυτή την τέχνη. Μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις η γνώση περνάει από γενιά σε γενιά μέσα στην ίδια την οικογένεια ή από τους παλιούς δεξιοτέχνες στους νέους.
«Η ύφανση σε διδάσκει χαρακτήρα. Δεν είναι μόνο ό,τι φτιάχνεις, αλλά το πώς αλλάζεις μέσα απ’ αυτό», εξηγούν όσοι έχουν «βουτήξει» βαθιά στα νερά της.
Ωστόσο, όπως πολλές μορφές παραδοσιακής τέχνης, το Yunjin βρέθηκε στο χείλος της εξαφάνισης καθώς η βιομηχανοποίηση και η στροφή σε άλλες, πιο εύκολες και γρήγορες τεχνικές, απειλούσαν να κόψουν το νήμα της παράδοσης.
Ήρθε, όμως, το 2006 η ένταξη της τέχνης στον Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Κίνας και τρία χρόνια αργότερα, το 2009, στον αντίστοιχο κατάλογο της UNESCO, «σφραγίζοντας» με τον πλέον επίσημο τρόπο την αδιαμφισβήτητη ποιότητα και αξία της.
Από το παλάτι στην πασαρέλα
Σήμερα, το Yunjin δεν ανήκει μόνο στην ιστορία. Είναι παρόν σε κάθε έκφανση της κοινωνικής ζωής -από εκθέσεις τέχνης έως και πασαρέλες. Από το 2015, μπορεί κανείς να το εντοπίσει σε συλλογές υψηλής ραπτικής και έχει παρουσιαστεί σε εκδηλώσεις μόδας στο Παρίσι και τη Νέα Υόρκη. Το 2024, η Μπριζίτ Μακρόν, σύζυγος του Γάλλου Προέδρου, απέκτησε το έργο «Golden Python of Prosperity» και η φωτογραφία της με το έξοχο αυτό έργο ανά χείρας φιγουράρει σε κεντρικό σημείο στο κατάστημα του μουσείου.
Παράλληλα, το Yunjin έχει κάνει το ντεμπούτο του σε βιντεοπαιχνίδι (το “Shining Nikki” το 2021), προσπαθώντας να προσελκύσει νεότερα κοινά και να δείξει ότι η παράδοση μπορεί να ζήσει και στον ψηφιακό κόσμο.
Ένας ζωντανός θησαυρός
Το Nanjing Yunjin Brocade Museum δεν είναι απλώς ένα μουσείο, αλλά ένας χώρος όπου το παρελθόν συνυπάρχει αρμονικά με το παρόν, παραμένοντας εξόχως επίκαιρο. Γεφυρώνοντας την παράδοση με τη σύγχρονη αισθητική, την πολιτιστική μνήμη με την καινοτομία, η ξεχωριστή αυτή τέχνη μας δείχνει πώς τα σύννεφα μπορούν να υφανθούν και με χρυσά νήματα!
Αποστολή: Σοφία Παπαδοπούλου