Τα τέσσερα μέτρα ξεπερνά η περίμετρος των δύο μεγαλύτερων από τις τέσσερις αιωνόβιες βελανιδιές που στέκουν αγέρωχες στην ορεινή Κούπα της περιοχής του Πάικου στο Κιλκίς, προσφέροντας τον ίσκιο τους στις γυναίκες που ανάβουν το καντήλι στο κοιμητήριο του χωριού αλλά και ένα σημείο αναφοράς στους κατοίκους της περιοχής.
Η τοποθεσία στην οποία βρίσκονται έχει ταυτιστεί ιστορικά -και όχι μόνο- με τον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου Κούπας που το 1991 κηρύχθηκε επίσημα διατηρητέο μνημείο, σπάνιας σπουδαιότητας. Στη χρονολογία της κατασκευής του, άλλωστε, το 1400, τοποθετείται η βλάστηση των συγκεκριμένων δέντρων.
Περιγράφοντας τα δέντρα, ο πατήρ Εμμανουήλ, ιερέας και πρόεδρος του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου του Ιερού Ναού, κάνει λόγο για μεγάλα, ωραία δέντρα, με τεράστια περίμετρο, πυκνό φύλλωμα και μεγάλα κλαδιά. Μιλά, επίσης, στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και για τη σχέση που έχουν αναπτύξει με αυτά οι κάτοικοι της Κούπας: «ο κόσμος είναι δεμένος με τα δέντρα. Τα προσέχει πολύ ενώ συχνά μου λένε κάποιοι να μεσολαβώ στο δήμο όταν κρέμεται κάποιο κλαδί. Στον πλούσιο ίσκιο, άλλωστε, της μεγάλης βελανιδιάς που είναι μέσα στο κοιμητήριο, ξαποσταίνουν οι γιαγιάδες που το επισκέπτονται».
Προσπάθειες για τον ακριβή προσδιορισμό της ηλικίας τους
Ο πρόεδρος του Συνεταιρισμού Διαχείρισης του Δάσους Κούπας, Ιωάννης Κίτης, λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι σε συνεργασία με τον πρόεδρο του Πολιτιστικού Συλλόγου Κούπας και αντιπρόεδρο του Συνεταιρισμού, Παντελή Σαράφη, έχουν ξεκινήσει οι διαδικασίες για τον ακριβή προσδιορισμό της ηλικίας των δέντρων, ωστόσο επειδή δεν μπορεί να γίνει η διάτρηση που γίνεται συνήθως σε δέντρα περιμέτρου μέχρι ενός μέτρου, αναζητούνται άλλοι τρόποι σε συνεργασία με ειδικούς. «Με πρόχειρους υπολογισμούς και συνδυάζοντας στοιχεία και την ετήσια αύξηση του μεγέθους των δέντρων μπορεί κανείς να εκτιμήσει ότι η ηλικία τους ταυτίζεται με εκείνη του ναού, γύρω στο 1400», σχολιάζει.
Σήμερα σώζονται τέσσερις βελανιδιές από τις έξι που υπήρχαν συνολικά στο συγκεκριμένο σημείο ενώ οι δύο απ’ αυτές κόπηκαν στις αρχές της δεκαετίας του ΄60 για κάποιον άγνωστο λόγο. Θεωρείται, βέβαιο, πάντως ότι η βελανιδιά που είναι μέσα στο κοιμητήριο μαζί με τις άλλες τρεις που βρίσκονται έξω από τα όρια του κοιμητηρίου στη βόρεια πλευρά του ναού αποτελούσαν μια ενότητα μαζί και με τις δύο που έχουν κοπεί. «Πρόκειται για μοναδικά αιωνόβιες βελανιδιές, τις οποίες ανταγωνίζονται μόνο άλλα είδη καστανιών, όχι βελανιδιών, που πρέπει να είναι υπερχιλιετείς και βρίσκονται σε διάφορα σημεία του δασοκτήματος», προσθέτει ο κ. Κίτης.
Οι συμβολισμοί πίσω από τις βελανιδιές
Παρουσιάζοντας, άλλωστε, μια διαφορετική διάσταση, εκείνη των συμβολισμών που κρύβονται πίσω από το δέντρο της βελανιδιάς, αναφέρει ότι οι βελανιδιές στα βλάχικα λέγονται «άρμπουρ» από την αντίστοιχη λέξη της λατινικής γλώσσας που σημαίνει δέντρο, ωστόσο υπάρχει υποψία ότι ενδέχεται να σχετίζονται και με την αγγλική λέξη «harbour» που σημαίνει λιμάνι, καταφύγιο, και συνδέεται με τη δοξασία ότι όποιος κατέφευγε στον ιερό τους ίσκιο απολάμβανε ασύλου. Αυτός ενδεχομένως είναι και ο λόγος που οι κάτοικοι του τόπου στο παρελθόν τοποθετούσαν ένα κομμάτι ψωμί, αντίδωρο κάθε Πάσχα, όπως προστάζουν οι παραδόσεις με την ονομασία «υψώματα» που εμφανίζονται και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας.
Στο ίδιο μήκος κύματος, άλλωστε, με μια σύγχρονη αντίληψη που αρχίζει να κερδίζει έδαφος στις νευροεπιστήμες, ο κ. Κίτης σημειώνει ότι ειδικοί συνιστούν στους ανθρώπους την επαφή με τα αιωνόβια δέντρα, είτε αγκαλιάζοντάς τα, είτε ακουμπώντας την πλάτη τους στον κορμό τους, για να αντλήσουν ηρεμία και δύναμη. «Μάλιστα, η ιρλανδική δασική υπηρεσία, όταν ανέκυψε ο κορονοϊός, έκανε επισήμως μια ανάρτηση που προέτρεπε τους κατοίκους, εφόσον δεν μπορούν να αγκαλιάζουν ανθρώπους, να αγκαλιάζουν δέντρα», σχολιάζει χαρακτηριστικά.
Η βελανιδιά στους Κέλτες, τους δρυίδες και την αρχαία Ελλάδα
Επικαλείται, τέλος, μια σειρά από ιστορικές αναφορές στην ιερότητα του δέντρου της βελανιδιάς (δρυ), τη θέση που είχε στον πολιτισμό των Κελτών και τους δρυίδες που αποτελούσαν την ιερατική τάξη στη Βρετανία, την Ιρλανδία, τη Γαλατία και πιθανόν άλλα μέρη της Κελτικής δυτικής Ευρώπης.
Ειδικά στην αρχαία ελληνική ιστορία, τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και την ελληνική μυθολογία ξεχωρίζουν το στεφάνι του Φιλίππου από κλάδο βελανιδιάς, στη Βεργίνα αλλά και ο μύθος που αναφέρει ο Ηρόδοτος για τη Δωδώνη. Σύμφωνα μ’ αυτόν, από τη Θήβα της Αιγύπτου ξεκίνησαν δύο μαύρα περιστέρια (πελειάδες), από τα οποία το ένα πήγε στη Λιβύη όπου ιδρύθηκε το ιερό του Άμμωνα Δία και το άλλο στη Δωδώνη και κάθισε επάνω σε μια βελανιδιά, το ιερό δέντρο του Δία. Τότε, με ανθρώπινη ομιλία υπέδειξε το σημείο όπου έπρεπε να ιδρυθεί το μαντείο του Θεού. «Πρόκειται για στοιχεία προχριστιανικά τα οποία ενδεχομένως εκφράστηκαν, στη συνέχεια, και μέσα από τη συνύπαρξη των βελανιδιών με την εκκλησία της Κούπας, και τη χριστιανική θρησκεία», προσθέτει ο πρόεδρος του Συνεταιρισμού Διαχείρισης του Δάσους Κούπας.
Οι βελανιδιές είναι επισκέψιμες στην περιοχή της Κούπας ενώ ο Συνεταιρισμός Διαχείρισης του Δάσους της βρίσκεται σε μια πρώτη συνεννόηση με τις αρμόδιες αρχές για να αναδειχτούν και να αναγνωριστούν ως μνημεία της φύσης.
Π. Γιούλτση