του Ορέστη Ομράν*
Η εντυπωσιακή πρόσφατη επανεκλογή του Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος είναι σαφώς ενισχυμένος πολιτικά στο εσωτερικό των ΗΠΑ σε σχέση με την πρώτη του θητεία, και άρα και με ακόμη μεγαλύτερα περιθώρια να αφήσει το στίγμα του και σε σχέση με την εξωτερική και εμπορική πολιτική των ΗΠΑ, αναμένεται να συνοδευτεί από σημαντικές αλλαγές κατεύθυνσης.
Σε μια πρώτη ανάγνωση η εμπορική πολιτική του Προέδρου Τραμπ συνιστά συνέχεια της πολιτικής της πρώτης του προεδρικής θητείας και τομή σε σχέση με την πολιτική του Τζο Μπάιντεν. Σε μια σύντομη αναδρομή στο πρόσφατο παρελθόν της αμερικανικής πολιτικής, η εμπορική πολιτική του Προέδρου Τραμπ στόχευσε στην επιβολή δασμών από την πρώτη κιόλας θητεία του. Οι δασμοί οι οποίοι τότε ανήλθαν περίπου στα 80 δισεκατομμύρια δολάρια επιβλήθηκαν σε χιλιάδες προϊόντα, συνολικής αξίας περίπου 380 δισεκατομμυρίων δολαρίων για τα έτη 2018 και 2019. Στη συνέχεια, η κυβέρνηση του Μπάιντεν διατήρησε σε ισχύ τους περισσότερους από τους δασμούς ενώ τον Μάιο του 2024, ανακοινώθηκε η αύξηση των δασμών σε πρόσθετα κινεζικά προϊόντα αξίας 18 δισεκατομμυρίων δολαρίων, περιλαμβανομένων ημιαγωγών και ηλεκτρικών οχημάτων, με αποτέλεσμα την αύξηση των φόρων κατά 3,6 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι διάφορες δεν θα πρέπει να υπερτονίζονται όμως, διότι και η κυβέρνηση Μπαίντεν έλαβε μέτρα προστατευτικού χαρακτήρα αλλά και συνέχισε την σκληρή πολιτική σε σχέση με θεσμικά ζητήματα του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, το δευτεροβάθμιο δικαιοδοτικό όργανο (Appellate Body) του οποίου λόγω της πολιτικής των ΗΠΑ έχει καταστεί ανενεργό.
Με την επανεκλογή του, ο Πρόεδρος Τραμπ στηρίζει την ίδια πολιτική, επικεντρωμένη στην αύξηση των δασμών στα εισαγόμενα αγαθά απειλώντας ευθέως χώρες όπως τον Καναδά, το Μεξικό, την Κίνα. Μέσα από τη θεωρία του «Οι δασμοί είναι το σπουδαιότερο πράγμα που εφευρέθηκε ποτέ» εκφράζεται η βαθιά πεποίθησή του πως η αύξηση των δασμών στα ξένα αγαθά θα επιλύσει τα κακώς κείμενα των ΗΠΑ, θα δημιουργηθούν περισσότερες θέσεις εργασίας, θα συρρικνωθεί το έλλειμμα, θα μειωθούν οι τιμές των τροφίμων, θα σταματήσει η ροή παράνομων ναρκωτικών, θα αποτραπεί η μεταναστευτική ροή. Η πρότασή του για επιβολή δασμών σε τρεις από τους μεγαλύτερους εμπορικούς εταίρους του αποδεικνύει πως δεν γίνεται ουδεμία διάκριση μεταξύ συμμάχων και εχθρών.
Το νέο καθεστώς των δασμών προκαλεί αντιδράσεις. Αν και οι αγορές προσπαθούν να ερμηνεύσουν τις κινήσεις του Προέδρου Τραμπ, περιορίζονται μόνο σε εκτιμήσεις για το πώς αλλά και σε ποιο βαθμό τα δασμολογικά μέτρα θα έχουν αντίκτυπο στην οικονομική ανάπτυξη.
Το σίγουρο είναι πως οι χώρες που απειλούνται με την αύξηση των δασμών θα αντιδράσουν επιβάλλοντας αντίμετρα, κάτι που ορισμένες το έχουν ήδη πράξει. Επισημαίνεται πως το 2018 το Μεξικό και ο Καναδάς επέβαλαν ανταποδοτικούς δασμούς σε αμερικανικά προϊόντα συνολικής αξίας άνω των 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων, καθώς ο Τραμπ επέβαλε δασμούς στον χάλυβα και το αλουμίνιο. Όσον αφορά τις τελευταίες εξελίξεις, η Κίνα, ο μεγαλύτερος παραγωγός σπάνιων γαιών και άλλων κρίσιμων ορυκτών παγκοσμίως, μεταξύ των μέτρων που ανακοίνωσε ως απάντηση στους αμερικανικούς δασμούς, είναι η επιβολή ελέγχων στις εξαγωγές σε ορισμένα κρίσιμα ορυκτά, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται επί του παρόντος οι σπάνιες γαίες. Ως ανταπάντηση στην επιβολή τέτοιων αντιποίνων, η αμερικανική κυβέρνηση εξετάζει νέους δρόμους επενδύσεων, με τον Πρόεδρο Τραμπ να προτείνει, ένεκα αμερικανικής βοήθειας προς την Ουκρανία, συμφωνία που θα επιτρέψει στις ΗΠΑ να αποκτήσουν πρόσβαση σε ουκρανικές σπάνιες γαίες.
Προς το παρόν η αναστολή της εφαρμογής των δασμών σε Καναδά και Μεξικό φέρνει μια προσωρινή παύση στη δασμολογική πολιτική του Τραμπ διατηρώντας την έναρξη ενός εμπορικού πολέμου ως υπόνοια στο κύκλο των αγορών. Για τον Τραμπ, ωστόσο, ένας πιθανός εμπορικός πόλεμος αποτελεί περισσότερο μια πρόκληση ή ακόμα καλύτερα ένα εργαλείο διαπραγματευτικής τακτικής παρά έναν κίνδυνο που θα υπονομεύσει τις εμπορικές σχέσεις και συναλλαγές των ΗΠΑ.
Στόχος τού επανεκλεχθέντος Προέδρου, ή αλλιώς “Tariff Man” όπως εύγλωττα αυτοαποκαλείται, είναι να καταρρίψει την αντίληψη ότι η δασμολογική πολιτική αποτελεί έναν αναποτελεσματικό τρόπο συγκέντρωσης χρημάτων και προώθησης της ευημερίας. Εν αναμονή των πολιτικών εξελίξεων, το ερώτημα λοιπόν που θα μπορούσε να τεθεί έχει δύο σκέλη: Πρώτον, οι εμπορικοί φραγμοί μπορούν να λειτουργήσουν υπέρ της οικονομικής παραγωγής και του εισοδήματος; Δεύτερον, η στρατηγική του μπορεί να προσφέρει στην εμπορική πολιτική μια νέα δυναμική, να την προσαρμόσει στον σύγχρονο κόσμο και να επαναδιαπραγματευτεί την οικονομική συνεργασία με τους συμμάχους της;
Σε ένα δεύτερο επίπεδο όμως, και μεγεθύνοντας το πλαίσιο ανάλυσης, η εμπορική πολιτική του Τραμπ συνιστά τομή σε σχέση με την φιλελεύθερη εμπορική και οικονομική των ΗΠΑ του 20ου αιώνα και ειδικά της μεταπολεμικής περιόδου και, ταυτόχρονα συνιστά συνέχεια με την πολιτική προστατευτισμού την οποία υιοθέτησαν οι ΗΠΑ κατά το μεγαλύτερο μέρος του 19ου αιώνα. Οι ρητές αναφορές άλλωστε του Προέδρου Τραμπ σε πολιτικούς του 19ου αιώνα όπως ο Πρόεδρος ΜακΚίνλεϊ (ο οποίος χαρακτηρίζεται και ως ‘original tariff man’) επιβεβαιώνουν την κοσμοθεωρία του και την ιστορική του θεώρηση. Ίσως ο Πρόεδρος Τραμπ θεωρεί και -όχι αδίκως- ότι ο 19ος αιώνας και τα γεωπολιτικά δομικά χαρακτηριστικά του, με σημαντικότερο την ισορροπία αλλά και τον ανταγωνισμό των Μεγάλων Δυνάμεων βρίσκεται πιο κοντά στη σημερινή πραγματικότητα του διεθνούς συστήματος, παρά ο διπολικός ψυχροπολεμικός κόσμος ή η μονοπολική μεταψυχροπολεμική εποχή.
* Ο Ορέστης Ομράν είναι διεθνής δικηγόρος και πρόεδρος του think tank Synergia.
Τα κείμενα που φιλοξενούνται στη στήλη «Ιδέες και Απόψεις» του ΑΠΕ-ΜΠΕ δημοσιεύονται αυτούσια και απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων και όχι του Πρακτορείου.