«Ευρωπαίων Πόλις» – Η πιο… ευρωπαϊκή πόλη της αρχαιότητας στη νέα δράση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου

Όλοι, λίγο πολύ, γνωρίζουν τον μύθο της Ευρώπης, της νεαρής πριγκίπισσας που άρπαξε ο Δίας από την αρχαία Φοινίκη και την έφερε στην ήπειρο που πήρε το όνομά της. Πόσοι, όμως, ξέρουν ότι στην καρδιά της αρχαίας Μακεδονίας υπήρχε η πιο … ευρωπαϊκή πόλη της αρχαιότητας, η Ευρωπός, σήμερα εντός των ορίων της Περιφερειακής Ενότητας Κιλκίς;
«Η Ευρωπός ήταν μια σημαντική πόλη της αρχαίας Βοττιαίας, σε απόσταση μόλις 18 χλμ. από την πρωτεύουσα του μακεδονικού βασιλείου, την Πέλλα. Ήταν η ‘Ευρωπαίων Πόλις’, σύμφωνα με επιγραφική μαρτυρία του τέλους του 2ου αι. π.Χ. σε τιμητικό βάθρο για τον ανθύπατο Μάρκο Μινούκιο Ρούφο. Ο Ρωμαίος αξιωματούχος, που μας συστήνεται από αυτήν την επιγραφή, δεν μας είναι άγνωστος. Τον ξέρουμε και από τη Ρώμη, επειδή βοήθησε την επαρχία της Μακεδονίας και δη την Ευρωπό να μην πέσει στα χέρια γαλατικών και άλλων φύλων. Προς τιμήν του, λοιπόν, στην πόλη που προστάτευσε, στήθηκε ανδριάντας από τον οποίο έχει σωθεί τμήμα της βάσης στήριξής του που φέρει την τιμητική επιγραφή και, μαζί με άλλα αντικείμενα, παρουσιάζουμε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (ΕΑΜ)», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Γεωργία Στρατούλη, προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων (ΕΦΑ) Κιλκίς. Η περιοδική αυτή έκθεση θα πλαισιωθεί από την παράλληλη δράση του ΕΑΜ με τίτλο «Η αρπαγή της Ευρώπης. Μια διαδρομή από το μύθο ως τα χώματα μιας άγνωστης αρχαίας πόλης», που θα πραγματοποιηθεί για πρώτη φορά το Σάββατο 22 Φεβρουαρίου, ώρα 13:00.
Η έκθεση, που θα διαρκέσει έως την Κυριακή 16 Μαρτίου 2025 (ίσως δοθεί παράταση), γίνεται στο πλαίσιο της επιτυχημένης διοργάνωσης του ΕΑΜ «Συναντήσεις Μουσείων στο Εθνικό» και αποτελεί τη δεύτερη «Συνάντηση» -η πρώτη ήταν η παρουσίαση των μολύβδινων χρηστήριων ελασμάτων της Δωδώνης. Σ’ αυτήν εκτίθενται για πρώτη φορά στην Αθήνα αρχαιότητες από την αρχαία Ευρωπό, μια ακμάζουσα πόλη στον πυρήνα του μακεδονικού βασιλείου, με επώνυμους πολίτες στα Πανελλήνια Ιερά, εξέχοντα μέλη της μακεδονικής αριστοκρατίας και ισχυρά αναγνωρίσιμη ταυτότητα για τη σύγχρονη κοινωνία, γενέτειρα του Σέλευκου Α΄, ενός από τους σημαντικότερους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου. 
Τι γνωρίζουμε, όμως, για την πόλη που φέρει αυτό το τόσο χαρακτηριστικό όνομα; «Κατά τον μύθο, η Ευρωπός συνδέεται γενεαλογικά με τον επώνυμο ήρωα των Μακεδόνων, Ευρωπό, γιο του Μακεδόνος και της Ωρειθυίας, κόρης του Κέκροπος. Ετυμολογικά, η λέξη Ευρωπός σημαίνει ‘ευρύς’, απηχώντας, ενδεχομένως, τη μορφολογία της περιοχής, στην κοιλάδα του ευρυρέοντος και πλωτού Αξιού και στη σκιά του δασωμένου Πάικου. Η ετυμολογική σχέση με το όνομα της ηπείρου μας είναι φυσικά πρόδηλη», αναφέρει η Γ. Στρατούλη για την πόλη που σήμερα φέρει δυο brand names: την ονομασία Ευρωπός και τον Σέλευκο Α΄ τον Νικάτορα, τον ιδρυτή της δυναστείας των Σελευκιδών και πρωταγωνιστή της Ελληνιστικής Οικουμένης.
«Γνωρίζουμε από τον Θουκυδίδη, ότι στα κλασικά χρόνια η πόλη είχε πολύ ισχυρά τείχη, που το 429 π.Χ την προστάτευσαν από επίθεση του θράκα βασιλιά Σιτάλκη. Ήταν ήδη μια σημαντική πόλη, ενώ άκμασε την ελληνιστική περίοδο και παρέμεινε σε ακμή και αργότερα, τον 2ο και 1ο αι. π.Χ., αν και δοκιμάστηκε από αλλεπάλληλες εχθρικές επιδρομές. Κι αυτό γιατί η Ευρωπός βρισκόταν σε μία πολύ στρατηγική θέση, στην κοιλάδα του άλλοτε πλωτού Αξιού, που εξέβαλε στον Θερμαϊκό Κόλπο. Όπως έχουμε αποτυπώσει και στην έκθεση με αντικείμενα και επιτοίχιες επιφάνειες, στην Ευρωπό έχουν βρεθεί επιτύμβια μνημεία του 4ου αι. π.Χ. από αττικό μάρμαρo. Από την τυπολογία των μορφών και το σμίλευμά τους φαίνεται ότι είναι εισαγόμενα προϊόντα. Αν δεν υπήρχε η θάλασσα και στη συνέχεια το ποτάμι, θα ήταν εύκολο να μετακινείς μάρμαρα, που ζύγιζαν τόνους από την Αττική προς τον βορρά;», σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Στρατούλη σχετικά με τη σημασία που είχε στην αρχαιότητα μια πόλη τόσο κοντά στον Αξιό, αλλά και στην πρωτεύουσα του μακεδονικού βασιλείου, την Πέλλα (άλλοτε σημαντικό λιμάνι).
«Τα πλούσια σε μεταλλικά κτερίσματα ταφικά μνημεία της Ευρωπού των πρώιμων ελληνιστικών χρόνων (τέλος 4ου – αρχή 3ου αι. π.Χ.), που ανασκάφηκαν κατά τη δεκαετία του 1990 από την αρχαιολόγο Θώμη Σαββοπούλου, όπως και ο ελληνιστικός ταφικός Τύμβος Μεσιάς με ένα ταφικό συγκρότημα από έναν μνημειακό  κιβωτιόσχημο τάφο και έναν μακεδονικό, που ήρθε στο φως το 2020-2021 από ανασκαφική ομάδα υπό τη διεύθυνση της Γεωργίας Στρατούλη και ανήκε άλλοτε στη χώρα της Ευρωπού, συνιστούν έμμεση μαρτυρία ότι λίγοι πολίτες τής αρχαίας Ευρωπού θα είχαν οικονομική ευμάρεια, όπως εκείνοι που αναφέρονται ως ευρωπαίοι σε ιερά της Λάρισας και του πελοποννησιακού Άργους κατά τον 4ο και τον 3ο αι. π.Χ., αλλά και επώνυμοι, όπως ο Μαχάτας από την Ευρωπό, που αναφέρεται στον κατάλογο των θεωροδόκων του Μαντείου των Δελφών, το οποίο είχε επισκεφθεί αυτός και η οικογένειά του, απολαμβάνοντας ιδιαιτέρων τιμών λόγω της υψηλής κοινωνικής θέσης που κατείχε», εξηγεί η συνομιλήτρια του ΑΠΕ-ΜΠΕ. 
«Από την Ευρωπό, εξάλλου, καταγόταν και ο Σέλευκος Α΄ ο Νικάτωρ, ιδρυτής της δυναστείας των Σελευκιδών και πρωταγωνιστής της Ελληνιστικής Οικουμένης, ο σπουδαιότερος κατά τον ιστορικό Αρριανό από τους Διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που μεταξύ πολλών άλλων πόλεων ίδρυσε και τη Δούρα-Ευρωπό στον Ευφράτη, σε μια περιοχή που έμοιαζε πολύ με τη γενέτειρά του», πληροφορεί η κ. Στρατούλη με αφορμή την έκθεση στο ΕΑΜ, όπου εκτός από ευρήματα από το Αρχαιολογικό Μουσείο Κιλκίς, το οποίο αυτή τη στιγμή αναβαθμίζεται, παρουσιάζονται δύο 10λεπτα βίντεο παραγωγής της ΕΦΑ Κιλκίς, το ένα αφιερωμένο στην ιστορική διαδρομή του Σελεύκου με τίτλο «Σέλευκος Α΄ ο Νικατωρ. Από την Ευρωπό στην ελληνιστική Οικουμένη» και το άλλο, με τίτλο «Ευρωπαίων πόλις», στον αρχαιολογικό χώρο της Ευρωπού.
«Στην έκθεση προσπαθήσαμε να παρουσιάσουμε τη σπουδαιότητα της αρχαίας πόλης και να καταδείξουμε τη δυνατότητα συμβολής της στην τουριστική ανάπτυξη της Κεντρικής Μακεδονίας. Έχουμε ανασκάψει ένα πολύ μικρό ακόμη τμήμα της αρχαίας πόλης και των νεκροταφείων της. Θα ήταν ευχής έργο να συνεχιστούν οι έρευνες. Η πόλη, που άρχισε να δημιουργείται τον 10ο  αι. π.Χ., δηλαδή στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, ήταν ακμαία και κατά την κλασική και την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή περίοδο, κυρίως λόγω της στρατηγικής της θέσης, που έλεγχε τους εμπορικούς δρόμους από το Αιγαίο προς τη βαλκανική ενδοχώρα, καθώς και της εύφορης κοιλάδας του Αξιού που παρείχε τις δυνατότητες ανάπτυξης όχι μόνο των δημητριακών, της αμπελουργίας, και των ελαιόδενδρων, αλλά και της κτηνοτροφίας. Ακόμα και σήμερα είναι ακμαία στην περιοχή του Κιλκίς η βοοτροφία. Και μην ξεχνάμε ότι το Κιλκίς είναι περιοχή πλούσια σε ορυκτές πρώτες ύλες», επισημαίνει η αρχαιολόγος.
Ο σημερινός επισκέψιμος αρχαιολογικός χώρος, έκτασης 21 στρ.,  περιλαμβάνει τμήμα του ρωμαϊκού και του παλαιοχριστιανικού νεκροταφείου της Ευρωπού, στο οποίο διασώθηκαν διάφοροι τύποι ταφικών μνημείων, από τους οποίους ξεχωρίζουν μνημειακοί πλινθόκτιστοι καμαροσκεπείς τάφοι. Στον χώρο λειτουργεί «Κέντρο Ενημέρωσης Αρχαίας Ευρωπού», το οποίο υποδέχεται και πληροφορεί τον επισκέπτη αναλυτικά για την ιστορία αυτής της σπουδαίας πόλης, καθώς και του απογόνου της, Σελεύκου Α’ του Νικάτορα. Νότια του οργανωμένου αρχαιολογικού χώρου εκτείνονται νεκροταφεία διαφόρων εποχών. Επιπλέον, μία από τις έξι συναρπαστικές διαδρομές που συστήνει η ΕΦΑ Κιλκίς αφορά την «Ευρωπαίων Πόλιν» (https://www.efa-kilkis.gr/routes/anakalyptontas-tin-periochi-tis-aristokratikis-evropou-tis-polis-ton-evropaion/  ). 
Σημειώνεται ότι στην πρώτη παρουσίαση της αρχαιολογικής διαδρομής «Η αρπαγή της Ευρώπης. Μια διαδρομή από το μύθο έως τα χώματα μιας άγνωστης αρχαίας πόλης», στις 22/2, θα ξεναγήσει στον εκθεσιακό σταθμό «Ευρωπαίων η Πόλις» η Δρ Γεωργία Στρατούλη, ενώ την εκδήλωση θα εμπλουτίσουν με μουσική της αρχαιότητας οι Θανάσης Κλεόπας και Θεόδωρος Κουμαρτζής, ερμηνευτές του μουσικού σχήματος Seikilo Ancient World Music. Οι δυο άλλες διοργανώσεις θα πραγματοποιηθούν στις 8 και 22 Μαρτίου, επίσης ημέρα Σάββατο, ώρα 13:00. Και στις τρεις παρουσιάσεις, αρχαιολόγοι του ΕΑΜ και της ΕΦΑ Κιλκίς θα υποδεχθούν τους επισκέπτες στις αίθουσες του Μουσείου και θα αναζητήσουν μαζί τους την καταγωγή του μύθου της Ευρώπης από την ανατολική Μεσόγειο της Εποχής του Χαλκού έως το αρχαίο βασίλειο της Μακεδονίας.
Εικ. Άποψη του εκθεσιακού σταθμού «Ευρωπαίων η πόλις» στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (ΕΑΜ, αίθουσα 12)/Πηγή φωτογραφίας: ΕΑΜ
Ελένη  Μάρκου