Η γερμανική εισβολή στην Ελλάδα, τον Απρίλιο του 1941, αποτέλεσε καθοριστικό σταθμό στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο για την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων. Η Θεσσαλία, λόγω της γεωγραφικής της θέσης στο κέντρο της ηπειρωτικής Ελλάδας και της στρατηγικής της σημασίας, βρέθηκε στο επίκεντρο αυτής της πολεμικής σύγκρουσης. Κατά την προέλαση των γερμανικών δυνάμεων από τη Βόρεια Ελλάδα προς την Αθήνα, η Θεσσαλία αποτέλεσε βασικό πέρασμα για τα στρατεύματα του Άξονα, αλλά και χώρο οπισθοχώρησης για τις συμμαχικές δυνάμεις. Οι πόλεις και τα χωριά της περιοχής βίωσαν βομβαρδισμούς, καταστροφές και τα πρώτα σημάδια της κατοχικής καταπίεσης, ενώ ο πληθυσμός ήρθε αντιμέτωπος με την ανασφάλεια, την πείνα και τις δυσκολίες της εποχής.
Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο ιστορικός ερευνητής και εκδότης του περιοδικού «Θεσσαλία στους Κοινωνικούς Αγώνες» Τάκης Μπάρμπας, κατά τη διάρκεια της γερμανικής εισβολής στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941, η Θεσσαλία αποτέλεσε κρίσιμο πεδίο στρατιωτικών επιχειρήσεων. Η κοιλάδα των Τεμπών, πέρασμα στρατηγικής σημασίας που συνδέει τη Μακεδονία με το θεσσαλικό πεδίο, μετατράπηκε σε τόπο σκληρών μαχών ανάμεσα στις γερμανικές δυνάμεις και τις συμμαχικές μονάδες του στρατού ANZAC (Australian and New Zealand Army Corps).
Η κοιλάδα των Τεμπών, από την πλευρά του Κισσάβου, άρχισε να υπερασπίζεται από τις 15 Απριλίου από το 21ο Τάγμα Νεοζηλανδών, το οποίο είχε λάβει εντολή να κρατήσει τις θέσεις του τουλάχιστον έως τις 18 Απριλίου. Σύμφωνα με τον κ. Μπάρμπα, «τη νύχτα της 16ης προς τη 17η Απριλίου ενισχύθηκαν με Τμήματα της 16ης αυστραλιανής Ταξιαρχίας». Μάλιστα, ο ίδιος διαψεύδει παλαιότερες αναφορές ότι η παρουσία ήταν συμβολική: «Δεν ήταν μόνο 30 Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί και Κύπριοι με Άγγλο αξιωματικό, ούτε η ημερομηνία ήταν 9 Απρίλη, όπως λέει η Βάσα Σολωμού-Ξανθάκη».
Αξίζει να σημειωθεί πως σύμφωνα με τον κ. Μπάρμπα, ο Πηνειός μετατράπηκε σε πεδίο μάχης, το Γερμανικό τάγμα καθηλώθηκε από τα πυρά των συμμάχων, ενώ οι Νεοζηλανδοί επιχείρησαν να ανακόψουν την προέλαση με αντιαρματικά, τα οποία όμως καταστράφηκαν σύντομα.
«Όταν τα αντιαρματικά πυροβόλα καταστράφηκαν, τα τεθωρακισμένα άρχισαν να βάλλουν εναντίον των θέσεων των αμυνομένων στις πλαγιές του Κισσάβου», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Σύμφωνα με τον Τάκη Μπάρμπα, τα γερμανικά τεθωρακισμένα, στην προσπάθειά τους να παρακάμψουν τα εμπόδια, διέσχισαν κυριολεκτικά τον ποταμό Πηνειό.
«Το νερό εκεί είχε ύψος περίπου δύο μέτρα και έφτανε μέχρι τους πυργίσκους τους. Οι οδηγοί οδήγησαν τα άρματα στα τυφλά, αντίθετα προς το ρεύμα του ποταμού», αναφέρει και συμπληρώνει: «Μετά από διαδρομή 200 μέτρων μέσα στην κοίτη, τα τεθωρακισμένα βγήκαν στην απέναντι όχθη, ενώνοντας δυνάμεις με τους καταδρομείς και επιτέθηκαν κατευθείαν στο Αρχηγείο των υπερασπιστών στο χωριό Τέμπη. Η τελευταία γραμμή άμυνας κατέρρευσε, και ο νεοζηλανδικός λόχος αποσύρθηκε».
Παρά την επικράτηση των Γερμανών, ο ερευνητής επισημαίνει στο Αθηναϊκό και Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, ότι ο στόχος των συμμάχων επιτεύχθηκε: «Οι υπερασπιστές των στενών είχαν εκπληρώσει κατά κανόνα το χρέος τους… κατάφεραν να επιβραδύνουν τόσο την προέλαση των Γερμανών, ώστε η σύμπτυξη των Συμμάχων να γίνει με σχετική τάξη και με μικρές απώλειες».
Παράλληλα, η ανατίναξη της σιδηροδρομικής γέφυρας των Τεμπών από Αυστραλούς σαμποτέρ και οι συνεχείς αερομαχίες, έδωσαν πολύτιμο χρόνο στη συμμαχική υποχώρηση προς τη νότια Ελλάδα.
Επίσης, κατά την αποχώρηση προς τη Λάρισα, οι συμμαχικές δυνάμεις έπεσαν πάνω σε γερμανικό οδόφραγμα. Οι περισσότεροι θεώρησαν ότι η πόλη είχε ήδη καταληφθεί και αναζήτησαν νέες διεξόδους. Κάποιοι οδηγήθηκαν προς την Αγιά, άλλοι προς τη θάλασσα, όπου ντόπιοι ψαράδες τους βοήθησαν να διαφύγουν, ενώ αρκετοί από αυτούς συμμετείχαν αργότερα στη Μάχη της Κρήτης.
Συμπερασματικά, σύμφωνα με τον ιστορικό ερευνητή, η μάχη των Τεμπών, φωτίζει μια συγκλονιστική πτυχή της Κατοχής: την ηρωική αντίσταση συμμαχικών στρατευμάτων σε μια φαινομενικά χαμένη υπόθεση, που όμως καθυστέρησε την κατάρρευση του μετώπου και προσέφερε κρίσιμο χρόνο για την εκκένωση και την οργάνωση της άμυνας νοτιότερα. «Το χρονικό αυτό αποτελεί υπενθύμιση της σημασίας του εδάφους, του σχεδιασμού και κυρίως του ανθρώπινου ηρωισμού, μέσα στις πιο σκοτεινές σελίδες της ιστορίας», καταλήγει.
Ηλ. Σκυλλάκος
ΦΩΤΟ ΑΡΧΕΙΟΥ: ΑΠΕ-ΜΠΕ/ ΕΡΤ Α.Ε./STR