Διεθνές επιστημονικό Συνέδριο, με τίτλο: «Διαπλεκόμενες πορείες: Παγκόσμιες συνδέσεις και κληρονομιές της Ευρωπαϊκής “Εποχής των Εμφυλίων Πολέμων” (Entangled trajectories: Global connections and legacies of Europe’s ‘Age of Civil Wars’)» πραγματοποιείται σήμερα και αύριο από τις 11:00 έως τις 18:00, στο Αμφιθέατρο της Κεντρικής Βιβλιοθήκης του ΑΠΘ.
Το συνέδριο διοργανώνει ο Τομέας Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, σε συνεργασία με το Centre for War Studies του University College Dublin.
Στόχος του συνεδρίου είναι να αναδείξει τις παγκόσμιες διασυνδέσεις και τις κληρονομιές των εμφύλιων πολέμων κατά τον 20ο αιώνα και να παράσχει «μια συγκριτική και σχεσιακή ανάλυση των ευρωπαϊκών και μη ευρωπαϊκών εμφυλίων πολέμων», φέρνοντας σε επαφή μελετητές από διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους, ακαδημαϊκά περιβάλλοντα και διαφορετικές ηπείρους.
«Πολλές φορές έχουμε την εικόνα του εμφύλιου πολέμου, ως μιας σύρραξης που αφορά, κατά περίπτωση, μονάχα ένα έθνος, σε μία χώρα. Στην πραγματικότητα, η Ιστορία έχει δείξει, ότι ο διεθνής παράγοντας παίζει εξίσου σημαντικό, μερικές φορές ακόμα και πιο σημαντικό ρόλο, είτε στο ξέσπασμα μιας εμφύλιας σύγκρουσης, είτε στην εξέλιξή του και στην έκβαση μιας εμφύλια σύγκρουσης» δήλωσε ο αναπληρωτής καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του ΑΠΘ, Λουκιανός Χασιώτης.
Ο ίδιος πρόσθεσε: «Καταρχήν, πολλοί Έλληνες, όπως ξέρουμε, πολέμησαν στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. Μπορούμε να δούμε άλλες διασυνδέσεις, για παράδειγμα, τι μαθήματα άφησε ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος στους αμερικανούς, που τα χρησιμοποίησαν αργότερα στην ‘Απω Ανατολή, στο Βιετνάμ. Αλλά και αντιστρόφως, ο ανταρτοπόλεμος του Μάο Τσετούνγκ θα δούμε σε ποιο βαθμό επηρέασε τη σκέψη του Κομμουνιστικού Κόμματος στα τελευταία στάδια του ελληνικού εμφυλίου πολέμου. Απο την άλλη πλευρά, φαίνεται ότι και οι κινέζοι αξιωματούχοι ενδιαφέρονταν ιδιαίτερα για την κατάσταση στην Ευρώπη, αλλά και για την Ασία, κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου τους. Σίγουρα, το ιδεολογικό υπόβαθρο είναι πολύ σημαντικό κατά τον 20ο αιώνα. Οι εμφύλιοι πόλεμοι προκαλούνται από τους πολιτικούς και κοινωνικούς ανταγωνισμούς της εποχής. Έχουμε την σύγκρουση φασισμού – κομμουνισμού, ή φασισμού- δημοκρατίας και στον Ψυχρό Πόλεμο και καπιταλισμού – κομμουνισμού. Επομένως, σίγουρα παίζει ένα σημαντικό ρόλο και αυτό θα φανεί και στις συζητήσεις του συνεδρίου, γιατί πολλές ανακοινώσεις εξετάζουν την πολιτική της Κομιντέρν, όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και στην Βόρεια Αφρική και στην ‘Απω Ανατολή».
Ο καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του ΑΠΘ, Ιάκωβος Μιχαηλίδης, διευκρίνισε ότι εμφύλιος δε σημαίνει απαραίτητα στρατιωτική αντιπαράθεση, αλλά μπορεί να εκφραστεί και ως μία «εσωτερική κοινωνική αντιπαράθεση, η οποία να έχει διαστάσεις και επιπτώσεις στο πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο». Σημείωσε, ως παράδειγμα, ότι ο λεγόμενος «Εθνικός Διχασμός» στα μέσα της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αι. στη χώρα μας είχε τέτοια χαρακτηριστικά.
Όπως είπε χαρακτηριστικά, «ασφαλώς είναι η πρώτη από τις δύο μεγάλες εμφύλιες συρράξεις στην Ελλάδα του 20 αιώνα. Δεν είναι τόσο γνωστή σήμερα στους Έλληνες, γιατί έχει μεσολαβήσει περισσότερο από ένας αιώνας και κατά συνέπεια εμείς βιώνουμε ακόμη τις αντανακλάσεις του δευτέρου εμφυλίου πολέμου. Όμως, θα πρέπει να ξέρετε, ότι σε κάποιες από τις διαστάσεις του εκείνος ο πρώτος εμφύλιος, ο Εθνικός Διχασμός, όπως τον αποκαλούμε στην Ελλάδα, είχε κάποιες όψεις, που ήταν σκληρότερες και από τον δεύτερο μεγάλο εμφύλιο πόλεμο της δεκαετίας του 1940. Ο εικοστός αιώνας έχει στιγματιστεί από τους δύο μεγάλους παγκόσμιους πολέμους, αλλά μέσα στο πλαίσιό τους, ή και εκτός του πλαισίου τους, έχουμε μία σειρά από εμφύλιες συρράξεις, σε πολλές χώρες, μεταξύ αυτών, σε ευρωπαϊκές χώρες. Η Ελλάδα είναι μία τέτοια περίπτωση, αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο υπάρχουν πολλές, όπως είναι η Ισπανία, όπως είναι η Κορέα, όπως είναι η αντανάκλαση των εμφυλίων πολέμων στη Γαλλία και αλλού. Μπορεί κανείς να δει αντανακλάσεις. Δηλαδή, ο Ισπανικός εμφύλιος πόλεμος γίνεται αφετηρία για να συστρατευτούν και να πάνε στην Ισπανία άνθρωποι, οι οποίοι κυρίως πρόσκεινται στην Αριστερά για να συμπαραταχθούν με τις δυνάμεις της Αριστεράς, εναντίον του καθεστώτος Φράγκο. Υπάρχει λοιπόν μία ανθρώπινη κινητικότητα, αλλά και αντανακλάσεις και αλλού, όπως π.χ. και στην ελληνική περίπτωση στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, που εκφράζονται με τη μορφή κάποιας υποστήριξης, είτε πολιτικής, είτε με τη μορφή μιας δημόσιας κινητοποίησης, ή ακόμη και μέσω διεθνών ψηφισμάτων. Έχουμε πάλι επιδράσεις ιδεολογικές, όπως π.χ. κατά την αποαποικιοποίηση μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, οπότε και ξεσπούν εμφύλιοι πόλεμοι σε πρώην βρετανικές και γαλλικές κτήσεις, με ομοιότητες και διαφορές μεταξύ τους».
Ο μεταδιδακτορικός ερευνητής του ευρωπαϊκού συμβουλίου έρευνας στο κέντρο πολεμικών σπουδών του University College Dublin, Χαράλαμπος Μηνασίδης, σημείωσε ότι το συνέδριο ασχολείται ιδιαίτερα με τη μεταφορά ατόμων, ιδεών και πρακτικών, μεταξύ διαφορετικών εμφυλίων σε όλο τον κόσμο και υπογράμμισε: «Είδαμε ξένους εθελοντές στη Νικαράγουα υπέρ των Σαντινίστας, κινέζους εθελοντές στον ισπανικό εμφύλιο, κουβανούς εθελοντές στη Βολιβία και σε διάφορες χώρες κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Στο παγκόσμιο πλαίσιο βλέπουμε την κομμουνιστική ιδεολογία να διαπερνά απελευθερωτικά κινήματα, να διασυνδέεται με διάφορα κοινωνικά ρεύματα και να επηρεάζει τη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Έχουμε την επανάσταση στο Μαρόκο κατά τη δεκαετία του 1920 εναντίον Ισπανών και Γάλλων, τις εσωτερικές συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, τον κινέζικο εμφύλιο πόλεμο, τον πόλεμο της Κορέας και του Βιετνάμ, ο οποίος μπορεί να ξεκίνησε ως περιφερειακός αλλά έγινε εμφύλιος στην πορεία. Ας πούμε ότι και ο δικός μας ελληνικός εμφύλιος μπόρεσε να δώσει παραδείγματα, ή να τροφοδοτήσει με πρακτικές, με τεχνικές άλλους εμφύλιους, π.χ. τον πόλεμο της Κορέας. Επίσης, οι σκέψεις του Μάο Τσετούνγκ και το βιβλίο του για τις στρατηγικές του ανταρτοπόλεμου θα επηρεάσει το Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας, με την ανώτατη ηγεσία του, να προσπαθήσει να μιμηθεί το κινέζικο παράδειγμα, τον ανταρτοπόλεμο σε στάδια, μέχρι να βρουν τη σωστή στιγμή ώστε από ανταρτοπόλεμο να πάνε σε συμβατικό πόλεμο. Ο κινέζικος εμφύλιος ξεκινά από το 1927, ο Μάο γράφει το βιβλίο του στη δεκαετία του 1930, ακολουθεί η εισβολή των Ιαπωνων το 1937 και τα δύο στρατόπεδα ενώνονται εναντίον τους και τελικώς ο κινέζικος εμφύλιος λήγει την ίδια χρονιά με τον δικό μας, το 1949. Από την άλλη βλέπουμε αμερικάνους στρατιωτικούς συμβούλους στον ελληνικό εμφύλιο, να αντλούν εμπειρίες που αργότερα θα προσπαθήσουν να μεταφέρουν ως πρακτικές και σε άλλους εμφύλιους, στην Κορέα, αργότερα και στις Φιλιππίνες και στο Βιετνάμ, θεωρώντας ίσως ότι υπάρχει ένα συγκεκριμένο επιτυχημένο μοντέλο, όπως π.χ. να δώσεις λίγα παραπάνω χρήματα, να προσπαθήσεις να επηρεάσεις τη στρατιωτική ηγεσία και την εκπαίδευση της, ώστε να πετύχεις το τελικό αποτέλεσμα. Αλλά, όπως αποδείχθηκε, δε λειτούργησε παντού με τον ίδιο τρόπο αυτό το μοντέλο, δεν έφερε παντού τα ίδια αποτελέσματα».
Οι σύνεδροι, μέσα από τις τοποθετήσεις τους, θα «φωτίσουν» και τα συμπεράσματα που προκύπτουν από τους ευρωπαϊκούς και άλλους εμφύλιους, που έληξαν είτε με διαμοιρασμό κρατών, είτε με την επικράτηση της μιας πλευράς, καθώς και τις κοινωνικές επιδράσεις τους.
«Μια κοινή συνισταμένη όλων των εμφυλίων πολέμων, ακριβώς επειδή διαρρηγνύεται η εθνική ομοψυχία, είναι οι πιο σκληροί συνήθως, οι πιο αιματηροί και οι πιο επώδυνοι και αυτοί που αφήνουν και τα περισσότερα τραύματα στις ψυχές των ανθρώπων» δήλωσε ο καθηγητής Νεότερη και Σύγχρονης Ιστορίας του ΑΠΘ, Ιάκωβος Μιχαηλίδης και πρόσθεσε: «Γιατί εκεί, αντίπαλος δεν είναι κάποιος άνθρωπος που δεν γνωρίζεις, δεν είναι κάποια απομακρυσμένη χώρα, αλλά ίσως ακόμη και ο ίδιος ο αδερφός. Και επομένως όλες οι κοινωνίες, ανάμεσα τους και η ελληνική, το βιώνουν με έναν πάρα πολύ έντονο τρόπο. Μέσα στην ελληνική κοινωνία, βλέπει κανείς, ότι ακόμη και σήμερα, χρόνια μετά από τον εμφύλιο, ο εμφύλιος πόλεμος είναι σε κάποιες πλευρές του παρών στις πολιτικές και κοινωνικές συζητήσεις του σήμερα. Διότι μπορεί η πρώτη γενιά σε ένα μεγάλο βαθμό να έχει φύγει πια από τον κόσμο αυτό, αλλά μέσα κυρίως από την οικογενειακή παράδοση και διαιωνίζονται και κληρονομούνται στάσεις και συμπεριφορές αντιλήψεις. Είναι το μεγαλύτερο τραύμα, που μπορεί να υπάρξει μέσα σε κάθε οργανωμένη κοινωνία, γιατί, όπως σας είπα, έρχεται και καθετοποιεί, ρηγματώνει ακόμη και τον πυρήνα της οικογένειας, καθώς άνθρωποι, πολλές φορές της ίδιας οικογένειας, βρέθηκαν σε διαφορετικά στρατόπεδα με τη θέλησή τους, ή και χωρίς τη θέλησή τους. Και δεν υπάρχει συγκλονιστικότερη εμπειρία για έναν άνθρωπο από το να νιώθει αποκομμένος από το βασικό κύτταρο μιας κοινωνίας».
Στο συνέδριο συμμετέχουν είκοσι επτά διακεκριμένοι καθηγητές και ερευνητές από πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της Ελλάδας και άλλων χωρών, από τα πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Χάρβαρντ, από το πανεπιστήμιο του Δουβλίνου – το οποίο είναι και συνδιοργανωτής – και από άλλα πανεπιστημιακά ιδρύματα από το εξωτερικό.
Φάνης Γρηγοριάδης