Θεραπευτικά προγράμματα με περισσότερες επιλογές φαρμακευτικής υποκατάστασης για εξαρτημένους κρατούμενους, νέα θεραπευτικά πρωτόκολλα, υποχρεωτική τρίμηνη άσκηση ψυχιατροδικαστικής στις φυλακές για τους ειδικευόμενους ψυχικής υγείας, είναι μέρη του σχεδιασμού που εξελίσσεται για τα σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας, σύμφωνα με σχετική ενημέρωση που έκανε προς την στην ειδική κοινοβουλευτική επιτροπή σωφρονιστικού συστήματος και λοιπών δομών εγκλεισμού κρατουμένων, ο Θανάσης Θεοχάρης, Εθνικός Συντονιστής για την αντιμετώπιση των Εξαρτήσεων, πρόεδρος του ΔΣ του Εθνικού Οργανισμού Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων (ΕΟΠΑΕ).
Τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια της συζήτησης δείχνουν πως μολονότι σήμερα υπάρχουν «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα στις φυλακές, δεν υπάρχουν προγράμματα θεραπείας με φαρμακευτική υποκατάσταση, τα οποία να δίνουν τη δυνατότητα αντιμετώπισης της εξάρτησης και τη διαχείρισή της, με τρόπο ώστε να παραμένει σε θεραπευτικό πρόγραμμα ένας εξαρτημένος κρατούμενος και να μην εγκαταλείπει την προσπάθεια.
Περισσότερες επιλογές υποκατάστασης
«Έχουμε θέσει ως προτεραιότητα να συμπεριληφθούν και άλλες επιλογές υποκατάστασης γιατί είναι πολύ σημαντικό να παραμείνουν οι άνθρωποι που βρίσκονται στη φυλακή, μέσα σε θεραπευτικά προγράμματα, όποια και αν είναι αυτά», δήλωσε ο κ. Θεοχάρης.
O Εθνικός Συντονιστής ενημέρωσε τα μέλη της κοινοβουλευτικής επιτροπής για την κατάσταση που επικρατεί σήμερα στις φυλακές για τους εξαρτημένους κρατούμενους. Στην παρούσα φάση, όπως ανέφερε, λειτουργούν δύο μονάδες ολοκληρωμένης θεραπείας της εξάρτησης, με φαρμακευτική υποκατάσταση-μεθαδόνη, στις φυλακές του Κορυδαλλού και στον ‘Αγιο Στέφανο στην Πάτρα. Κατά μέσο όρο, σε αυτές τις δύο μονάδες έχουν μπει 95 άτομα. Παράλληλα, σε 23 σωφρονιστικά καταστήματα λειτουργούν «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα τα οποία παρέχουν συμβουλευτική υποστήριξη. Λειτουργούν επίσης θεραπευτικές κοινότητες, για τη δεύτερη φάση θεραπείας της απεξάρτησης, στον Κορυδαλλό, στον Ελαιώνα Θηβών και στα Διαβατά. Οι συγκεκριμένες θεραπευτικές κοινότητες έχουν 24ωρη λειτουργία διαμονής και φιλοξενίας. Λειτουργούν εξάλλου τα Κέντρα Υποδοχής και Επανένταξης αποφυλακισμένων, τα οποία υποστηρίζουν και ανάγκες θεραπείας και εκπαίδευσης αλλά και κατάρτισης και επανένταξης. Τα θεραπευτικά προγράμματα που υποστηρίζουν αποφυλακισμένους είναι έξι τον αριθμό. Η συμβουλευτική εντός των σωφρονιστικών καταστημάτων αφορά 1.630 άτομα και 221 άτομα εκτός των σωφρονιστικών καταστημάτων.
Δεδομένου ότι το κατάστημα Κορυδαλλού είναι κέντρο αναφοράς και μετάβασης όλων των φυλακισμένων και ειδικά των εξαρτημένων στα υπόλοιπα σωφρονιστικά καταστήματα της χώρας, δεν υπάρχει πλήρης κάλυψη όλων των θεραπευτικών αιτημάτων σε όλη την Επικράτεια, όπως έχει επισημανθεί και από την επιτροπή CPT. Το 2024 ο αριθμός των κρατουμένων είναι πάνω από 10.000 και το 18% αυτών αφορά άτομα που έχουν συλληφθεί για παράβαση του νόμου περί ναρκωτικών. «Είναι σημαντικό συνεπώς να έχουμε σε περισσότερα σωφρονιστικά καταστήματα θεραπευτικές επιλογές», είπε ο κ. Θεοχάρης και προσέθεσε ότι με την έναρξη λειτουργίας του ΕΟΠΑΕ, δίνεται η δυνατότητα για τη διεύρυνση και την ανάπτυξη των διαθέσιμων υπηρεσιών, με την κάλυψη περισσότερων σωφρονιστικών καταστημάτων και με κάλυψη περισσότερων αναγκών, για τη μείωση της βλάβης, τη θεραπεία, την υποκατάσταση, το «στεγνό» πρόγραμμα, την κοινωνική επανένταξη.
«Στόχος είναι η ανάπτυξη όλων των διαθέσιμων θεραπευτικών επιλογών, σε περισσότερα σωφρονιστικά καταστήματα ώστε ο ωφελούμενος να επιλέξει την θεραπευτική επιλογή που του ταιριάζει και την οποία επιθυμεί να ακολουθήσει, εντός ή εκτός του σωφρονιστικού καταστήματος στη συνέχεια. Σήμερα, παρότι υπάρχουν πολλά θεραπευτικά προγράμματα “στεγνά” στις φυλακές, δεν υπάρχουν προγράμματα θεραπείας με φαρμακευτική υποκατάσταση, τα οποία δίνουν τη δυνατότητα αντιμετώπισης της εξάρτησης και τη διαχείρισή της. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι η εξάρτηση είναι μια χρόνια υποτροπιάζουσα νόσος και η αντιμετώπισή της πολλές φορές διαφέρει από άτομο σε άτομο, ανάλογα με το προφίλ του ασθενούς, ανάλογα με την συνθετότητα της εξάρτησης. Αυτό που στοχεύουμε, ως ΕΟΠΑΕ, είναι και η ανάπτυξη προγραμμάτων μείωσης της βλάβης, εντός των σωφρονιστικών καταστημάτων, με τη λογική των προγραμμάτων screening, δηλαδή προγραμμάτων διάγνωσης για μεταδιδόμενα νοσήματα, όπως ο HIV και η ηπατίτιδα, ώστε να παρέχουμε την ανάλογη θεραπεία, μαζί με τη διανομή υλικού προφύλαξης, προασπίζοντας κυρίως την ατομική και δημόσια υγεία», είπε ο κ. Θεοχάρης. Σημείωσε επίσης ότι θα πρέπει να ενισχυθούν τα προγράμματα επανένταξης, με την ενίσχυση δεξιοτήτων.
Εκπαίδευση
Στον ΕΟΠΑΕ έχει δημιουργηθεί ξεχωριστή διεύθυνση για τα θεραπευτικά ζητήματα στις φυλακές. Η διεύθυνση αυτή θα διαμορφώσει νέα πρωτόκολλα για τις φυλακές και θα σχεδιάσει παρεμβάσεις σε ειδικές πληθυσμιακές ομάδες, όπως οι νεαροί ενήλικες και οι έφηβοι. Ο ΕΟΠΑΕ, σημείωσε επίσης ο κ. Θεοχάρης, σε συνεργασία με το υπουργείο Υγείας και με το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, θα προχωρήσει στην ενίσχυση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων στα σωφρονιστικά καταστήματα, για τη διαχείριση των εξαρτημένων ατόμων, από το προσωπικό.
Ναλοξόνη
Ο Εθνικός Οργανισμός θα προχωρήσει επίσης και στην εκπαίδευση για τη χορήγηση της ναλοξόνης, η οποία είναι το αντίδοτο για το overdose σε περίπτωση χρήσης οπιοειδών. Ήδη το υπουργείο Υγείας έχει υπογράψει τη διεύρυνση της ναλοξόνης, ώστε να χρησιμοποιείται το εισπνεόμενο αυτό αντίδοτο, για την υπερδοσολογία.
Επιπλέον, σε συνεργασία με το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, θα προχωρήσει η δημιουργία δύο δομών συνδυαστικών, οι οποίες θα περιλαμβάνουν και φαρμακευτική υποκατάσταση αλλά και θεραπεία σε στεγνό πρόγραμμα. Οι δομές αυτές θα λειτουργήσουν στα σωφρονιστικά καταστήματα στα Χανιά και τη Δράμα, θα περιλαμβάνουν και υποκατάσταση, θεραπευτική κοινότητα, συμβουλευτική και όλες τις θεραπευτικές επιλογές. Ομάδα Συμβουλευτικής Υποστήριξης θα λειτουργήσει και στον Αυλώνα και Ομάδα Κινητής Παρέμβασης θα λειτουργήσει για τις ανάγκες των εξαρτημένων κρατουμένων στη φυλακή της Λάρισας. Παρέμβαση θα υπάρξει, όπως σημείωσε ο πρόεδρος του ΕΟΠΑΕ, και στη φυλακή του Βόλου, για την υποστήριξη των εφήβων και των οικογενειών τους.
Συνοψίζοντας, ο πρόεδρος του ΕΟΠΑΕ τόνισε ότι ο Οργανισμός έχει θέσει ως προτεραιότητα να συμπεριλάβει και άλλες επιλογές υποκατάστασης γιατί είναι πολύ σημαντικό να παραμείνουν οι άνθρωποι που βρίσκονται στη φυλακή, σε θεραπευτικά προγράμματα, «όποια και αν είναι αυτά».
Ο Γιώργος Αλεβιζόπουλος, καθηγητής Δικανικής Ψυχιατρικής-Κλινικής Ψυχοφαρμακολογίας του ΕΚΠΑ, ο οποίος έχει θητεύσει σε ειδικά ψυχιατρικά νοσοκομεία υψηλής ασφάλειας, ενημέρωσε τα μέλη της ειδικής κοινοβουλευτικής επιτροπής για τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στην CPT, τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει η Ελλάδα, μετά την ολοκλήρωση του νόμου της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, και πόση απόσταση έχει καλύψει. Όπως είπε, η Ελλάδα έχει δεσμευτεί στην «Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την τιμωρία και τα βασανιστήρια», τον Ιανουάριο του 2025 να έχει ολοκληρωθεί το πρόγραμμα τεσσάρων ψυχιατρικών κλινικών, στο Ψυχιατρείο Κορυδαλλού, το κεντρικό δηλαδή ψυχιατρείο στο πλαίσιο του ποινικού συστήματος. «Αυτό έχει επιτευχθεί. Έχουν προσληφθεί πέντε ειδικευμένοι ψυχίατροι, για το Ψυχιατρείο Κορυδαλλού. Τις επόμενες ημέρες θα προσληφθούν άλλοι τρεις ώστε να μπορούμε να έχουμε ένα σύστημα κάθετης ανάπτυξης, δηλαδή παρακολούθησης των ανθρώπων δίκην εξωτερικών ιατρείων, παρακολούθησης των ανθρώπων οι οποίοι βγαίνουν από το ψυχιατρείο και θα μπορούν να έχουν συστηματικό follow up από ειδικευμένους γιατρούς», είπε ο κ. Αλεβιζόπουλος. Σε σχέση για τις κοινοτικές δομές χαμηλής ασφάλειας, για τις οποίες επίσης έχει δεσμευτεί η χώρα, ο καθηγητής Δικανικής Ψυχιατρικής ενημέρωσε τα μέλη της επιτροπής ότι θα είναι έτοιμες τον Σεπτέμβριο του 2025. «Η εκπαίδευση του προσωπικού έχει ολοκληρωθεί, από το 2024. Το προσωπικό του νοσοκομείου των φυλακών και οι υπόλοιποι γιατροί έχουν κάνει ένα ταχύρρυθμο εκπαιδευτικό σύστημα για τη διαχείριση της ψυχικής νόσου στις φυλακές, τη διαχείριση της βίας, τη διαχείριση της συμπεριφοράς, για να μειωθεί ο κίνδυνος εντός των φυλακών.
Οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στους σωφρονιστικούς υπαλλήλους και τους λοιπούς εμπλεκόμενους, πλην των επαγγελματιών ψυχικής υγείας, έχει ξεκινήσει και συνεχίζεται. Επίσης έχουμε ξεκινήσει την ανάπτυξη ενός συστήματος παρακολούθησης ηλεκτρονικού φακέλου, κατ΄αντιστοιχία του ηλεκτρονικού φακέλου ασθενούς, που έχει η ΗΔΙΚΑ, ώστε να παρακολουθείται η ψυχική υγεία των ασθενών και μπορεί να υπάρχει αυτή η πληροφορία, σε όλες τις φυλακές που μπορεί να βρεθεί ένας κρατούμενος», είπε ο κ. Αλεβιζόπουλος.
Υποχρεωτική τρίμηνη άσκηση στις φυλακές
Επίσης, δεδομένου ότι για όλους τους ειδικευόμενους ψυχιατρικής στην Επικράτεια, προβλέπεται τρίμηνη άσκηση στη Ψυχιατροδικαστική, θα περνούν από φυλακές. «Όλοι οι ειδικευόμενοι θα περνούν ένα μέρος της ειδικότητάς τους, όπως προβλέπεται από τον νόμο, από τις φυλακές. Όλοι, μηδενός εξαιρουμένου. Όλοι οι ειδικευόμενοι της ψυχικής υγείας τρεις μήνες κατ’ ελάχιστον, και υπάρχει η δυνατότητα να αυξηθεί σε έξι μήνες, θα περνάνε από τις φυλακές της επικράτειας», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Παραλλήλως, θα ενισχυθούν κατά προτεραιότητα, όπως είπε οι δομές για εφήβους και νέους. Επίσης προχωρά ικανοποιητικά και το πρόγραμμα για τη δημιουργία ψυχιατρικού καταστήματος στις γυναικείες φυλακές.
Αναφορικά με την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση των φυλακισμένων ασθενών, ο κ. Αλεβιζόπουλος υπογράμμισε ότι είναι τεράστιας σημασίας, δεδομένου ότι οι ψυχοκοινωνικές διαταραχές οδηγούν σε νευροεκφύλιση. «Ένας άνθρωπος όσο μεγαλώνει, με σοβαρή ψυχική νόσο, εκφυλίζεται. Σε ένα περιοριστικό περιβάλλον, όπως αυτό των φυλακών, αυτή η εκφύλιση είναι ραγδαία. Αποτέλεσμα είναι η λειτουργικότητα να εκπίπτει. Αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα και βλέπουμε ότι ένας πληθυσμός που γερνάει στις φυλακές, είναι ένας πληθυσμός ο οποίος έχει τεράστιες ανάγκες. Γι΄αυτό το λόγο, στα παράλληλα προγράμματα, έχουμε συμπεριλάβει και πρόγραμμα πρόληψης της νευροεκφύλισης και των αννοιών. Η νευροεκφύλιση είναι αννοϊκού τύπου, όταν ένας κρατούμενος γερνάει στις φυλακές ή σε ένα ψυχιατρείο φυλακών, με σχιζοφρένεια», είπε ο κ. Αλεβιζόπουλος και εξήγησε:
«Ένας άνθρωπος ο οποίος θα μείνει σε ένα κλειστό περιβάλλον μια πενταετία, έχει χάσει περίπου το 60% των νοητικών λειτουργιών όσον αφορά τον τρόπο επεξεργασίας των πληροφοριών και διαχείρισης των προβλημάτων που αντιμετωπίζει. ‘Αρα, λοιπόν, ο βασικός στόχος όλων μας και προσωπικά επειδή έχω πάρει την ευθύνη αυτού του προγράμματος είναι να μειώσουμε όσο δυνατόν τη στέρηση ερεθισμάτων». Για το λόγο αυτό, όπως σημείωσε, εξελίσσεται το πρόγραμμα ηλεκτρονικού φακέλου, ώστε να ιεραρχηθούν τα προβλήματα. «Ένας σημαντικός αριθμός των κρατουμένων στο ψυχιατρείο του Κορυδαλλού δεν είναι για το ψυχιατρείο του Κορυδαλλού. Το ψυχιατρείο του Κορυδαλλού στη δική μου άποψη, επιστημονικά, θα πρέπει να λειτουργεί όπως λειτουργούν τα νοσοκομεία. Δηλαδή, υπάρχουν ψυχικά πάσχοντες οι οποίοι είναι στο σπίτι τους, παίρνουν τα φάρμακά τους, ακολουθούν τη θεραπεία τους και είναι μια χαρά. Και όταν υποτροπιάσουν ή δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν εξωνοσοκομειακά, πηγαίνουν στο νοσοκομείο. Αυτός πρέπει να είναι και ο ρόλος του ψυχιατρείου του Κορυδαλλού. Τα υπόλοιπα θα πρέπει να γίνονται στις φυλακές», ανέφερε.
Τέλος τα υπόγεια κελιά της απομόνωσης
Κατά τη διάρκεια της συζήτησης στην ειδική επιτροπή σωφρονιστικού συστήματος τέθηκε και το ζήτημα των υπόγειων κελιών. «Και μένα ήταν ο προβληματισμός μου ο βασικός, όταν πήγα στο ψυχιατρείο του Κορυδαλλού, τα υπόγεια κελιά, αυτά της απομόνωσης. Τα υπόγεια κελιά -να σας ενημερώσω ότι- είμαστε σε διαδικασία να καταργηθούν. Θα γίνουν γραφεία, εργαστήρια, όπως είναι σε όλα τα νοσοκομεία, γιατί το ψυχιατρείο των φυλακών Κορυδαλλού, έχει ενταχθεί στο Εθνικό Σύστημα Υγείας. Θα γίνουν εργαστήρια, ψυχομετρικά εργαστήρια και αξιολογήσεων εργαστήρια, ακριβώς, διότι οι άνθρωποι που είναι κρατούμενοι έχουν δικαίωμα να έχουν επαφή με τον εξωτερικό χώρο, το περιβάλλον και όχι τα υπόγεια. Στα υπόγεια μπορούμε να είμαστε εμείς, γιατί θα είμαστε δυο-τρεις ώρες, δεν θα είμαστε παραπάνω», είπε ο κ. Αλεβιζόπουλος.
Ο Δημήτρης Βαρτζόπουλος, υφυπουργός Υγείας αναφέρθηκε στον σχεδιασμό για τους ψυχιατρικούς ασθενείς κρατούμενους λέγοντας: «Μέχρι στιγμής, τα σωφρονιστικά καταστήματα αντιμετωπίζουν τις ψυχιατρικές ανάγκες, με μεταγωγή των περιστατικών σε παρακείμενες δομές ψυχικής υγείας, κάτι που είναι εξαιρετικά δυσχερές και για τις αστυνομικές δυνάμεις, οι οποίες αναλαμβάνουν αυτή τη μεταγωγή αλλά και για τον ίδιο τον πάσχοντα. Τα σωφρονιστικά καταστήματα όλα αυτά τα χρόνια, δηλαδή από καταβολής κράτους, εξυπηρετούνται με γιατρούς ορισμένης απασχόλησης, δηλαδή οι οποίοι πηγαίνουν μία δύο φορές την εβδομάδα για ορισμένες ώρες και εξετάζουν τα περιστατικά», ανέφερε ο υφυπουργός Υγείας και σημείωσε: «Η δική μας η φιλοδοξία είναι με βάση πλέον αυτή τη δομή που ξεκινούμε στον Κορυδαλλό και η οποία θα απλωθεί σε όλη τη χώρα, να δημιουργηθεί σύστημα εξειδικευμένο για την αντιμετώπιση ψυχιατρικών ασθενών κρατουμένων. Στόχος είναι η μόνιμη παρουσία εκεί ειδικευμένων γιατρών».
Ο κ. Βαρτζόπουλος ενημέρωσε την επιτροπή της Βουλής ότι προετοιμάζεται σύστημα τηλε -ψυχιατρικής για την εκτίμηση, ψυχιατρικών προβλημάτων κρατουμένων, τη σοβαρότητά τους και τον τρόπο αντιμετώπισής τους.