Το μακρινό 1997, δίπλα στον ποταμό Όμο, στη νότια Αιθιοπία, γυναίκες της φυλής Κάρο την υποδέχτηκαν χορεύοντας και παίζοντας μουσική με τα βραχιόλια τους. Έναν χρόνο αργότερα, στη βόρεια Ναμίμπια, μια γυναίκα της φυλής Χίμπα, φορώντας το Erembe (χαρακτηριστικό κάλυμμα στο κεφάλι, που υποδηλώνει πως έχασε τον άνδρα της), χρησιμοποίησε τα κοσμήματα που φορούσε ως δίαυλο για τη μεταξύ τους επικοινωνία. Την ίδια χρονιά, σε μια επίσκεψη στους Τουαρέγκ, στο Αΐρ του Νίγηρα, πέρασε ώρες δίπλα στη Φάτιμα για να την πείσει ν’ αγοράσει απ’ αυτή το φυλακτό της -σε θήκη ασημένια tcherot, με περιδέραιο Khomisar, που περικλείει στίχους από το Κοράνι ή μαγικές λέξεις που είναι γνωστές μόνο από τον Marabout (μουσουλμάνος θρησκευτικός ηγέτης). Στην αγορά Τζενέ του Μάλι συνάντησε νέες κοπέλες Πελ που έφεραν στο κεφάλι τους μεγάλα κομμάτια κεχριμπαριού, σύμβολο πλούτου και ευημερίας, και στη Μαυριτανία, στο Σινγκετί, χρειάστηκε να ακολουθήσει κατά πόδας τη νεαρή γυναίκα που περιφερόταν με ταχύ βήμα στα στενά αμμώδη σοκάκια της ιερής αυτής πόλης του Ισλάμ για να δει από κοντά τα διάφορα κολιέ που κρατούσε στα χέρια της. Στη Μαυριτανία -στην Μπουτιλιμίτ, πόλη της ερήμου φημισμένη για την αργυροχοΐα- συνάντησε τον Μωάμεθ, τον καλύτερο τεχνίτη ασημικών σε συνδυασμό με ξύλο, με χαρακτηριστικό γνώρισμα τις λεπτές ασημένιες παραστάσεις…
Η σχέση της Ελένης Γκίνου με την Αφρική και τους ανθρώπους της -μια σχέση καρμική, όπως εξηγούσε σε παλαιότερη συνέντευξή της στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων- είναι αποτυπωμένη εδώ και χρόνια στα βιβλία της Αφρικής Μέθεξη (2009), Χριστόδουλος Γαλάνος. Η οικουμενικότητα της ευεργεσίας (2007), Η Αφρικανική φυλή Χίμπα με τη ματιά του φωτογράφου και του θεατή της φωτογραφίας (2007) κ.ά. Αυτό που έρχεται, σήμερα, να μοιραστεί με το ευρύ κοινό η πρώην πανεπιστημιακός είναι ο θαυμαστός πλούτος των κοσμημάτων της Αφρικής- ένας πλούτος πρωτίστως πολιτισμικός αφού τα περισσότερα απ’ αυτά, φτιαγμένα από φυσικά υλικά, «αφηγούνται» την ιστορία της φυλής, της κοινότητας ή της χώρας από την οποία προέρχονται, τα ήθη, τα έθιμα αλλά και την ίδια την καθημερινότητα των ανθρώπων που τα φορούν.
Ειδικότερα, με την έκθεση «Άνθρωποι και Κοσμήματα», που εγκαινιάζεται την ερχόμενη Τετάρτη, στο Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας – Θράκης (Βασ. Όλγας 68), η Ελένη Γκίνου παρουσιάζει κάποια από τα κοσμήματα που απέκτησε κατά τα ταξίδια της στην Αφρική, δηλωτικά της σχέσης των Αφρικανών με το κόσμημα αλλά και της αγάπης της ίδιας για τον τόπο αυτό και τους ανθρώπους του. Πλάι στα κοσμήματα θα εκτίθενται και φωτογραφίες της ίδιας με τους ανθρώπους της Αφρικής να φορούν κάποια απ’ αυτά.
«Η έκθεση είναι ένας ύμνος στη σχέση ταξίδι – φωτογραφία – κόσμημα, καθώς για μένα η ασύγκριτη δυναμική της σχέσης ταξιδιού σε άγνωστο μέρος και φωτογραφίας, στην περίπτωση της Αφρικής, διαχέεται και αντανακλάται και στο κόσμημα», εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Ελένη Γκίνου κι εξομολογείται πως ψάχνοντας φωτογραφίες στο αρχείο της για την έκθεση, ανακάλυψε έναν μαγικό κόσμο που την οδηγεί πίσω στα ταξίδια της στην Αφρική. «Νιώθω και πάλι να επικοινωνώ με τους ανθρώπους εκείνους -κυρίως γυναίκες, αλλά και άνδρες και παιδιά- να χάνομαι μέσα στις αγορές, στους νομαδικούς καταυλισμούς τους, στα χωριά και στις αυλές τους, να είμαι μαζί τους. Με κατακλύζουν τα ίδια συναισθήματα, νιώθω να ταυτίζομαι μ’ εκείνες τις γυναίκες, να στέκομαι δίπλα τους, φορώντας κι εγώ κοσμήματά τους, εκεί όπου οι περισσότεροι άνθρωποι από μικρή ηλικία μπορεί να είναι ντυμένοι με ρούχα φτωχικά, φθαρμένα, ή να είναι ακόμη και ημίγυμνοι, όμως φορούν κοσμήματα! Κοσμήματα φτιαγμένα από φυσικά υλικά, αυγά στρουθοκαμήλου, ψάθα, δέρμα, κοχύλια, πέτρα κ.ά», επισημαίνει.
Για την Ελένη Γκίνου, η απόκτηση των κοσμημάτων δεν αποτελούσε ποτέ αυτοσκοπό ή στόχο στα ταξίδια της στη μαγευτική αφρικανική ήπειρο. Όπως, άλλωστε, εξηγεί και η ίδια στον πρόλογο του καταλόγου της έκθεσης (σ.σ. παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο μουσείο – Συλλογή ελληνικών ενδυμασιών «Βικτώρια Γ. Καρέλια», στην Καλαμάτα), ούσα αιχμάλωτη τότε της αφρικανικής αισθητικής, δεν έψαχνε να αγοράσει κοσμήματα με τη σκέψη να κάνει μια μέρα έκθεση κοσμημάτων. «Στην αρχή τα κοσμήματα ήταν ένας τρόπος επικοινωνίας μ’ αυτούς τους ανθρώπους, με τους οποίους δεν μπορούσα να επικοινωνήσω λεκτικά, αργότερα όμως έγιναν ο συνδετικός μου κρίκος με την Αφρική. Γι’ αυτό, στην περίπτωσή μου δεν ταιριάζει ο τίτλος της συλλέκτριας αφρικανικών κοσμημάτων. Άλλωστε και η συλλογή μου δεν μπορεί να συγκριθεί με τις πολύ πλούσιες συλλογές γνωστών μουσείων στην Ευρώπη και αλλού», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Πολλά από τα κοσμήματα αυτά τα φοράει για να ξαναζήσει, όπως λέει, το ταξίδι στην κάθε του στιγμή. «Είναι ζωντανοί οργανισμοί, άφθαρτα στον χρόνο, ιερά και πολύτιμα, το καθένα ευκαιρία για ανθρώπινη επαφή», σημειώνει η πρώην πανεπιστημιακός, που έχοντας ταξιδέψει ιδιωτικά σε πάνω από 80 χώρες ανά τον πλανήτη ένιωσε να βρίσκει τον εαυτό της στην Αφρική κι έκτοτε να αναπτύσσει έναν δεσμό άρρηκτο και συνεχή ώς και σήμερα.
«Ο πόθος της απόκτησης των κοσμημάτων της Αφρικής είναι αναπόσπαστο και πολύτιμο μέρος των ταξιδιών μου. Είναι ένα κάλεσμα από το ίδιο το κόσμημα για να το προσεγγίσω, να το αγκαλιάσω και να το αποτυπώσω στη φωτογραφία και εξακολουθεί να είναι η αφορμή για συνεχή συνομιλία μου με τους ανθρώπους αλλά και τον εαυτό μου, δημιουργώντας έναν αιώνιο δεσμό με την Αφρική», εξηγεί.
Κάθε κόσμημα και μία ιστορία
Κάθε ένα από τα κοσμήματα που έχει στην κατοχή της η Ελένη Γκίνου από τα ταξίδια της στην Αφρική «κουβαλά» και μία μικρή ιστορία, που αφορά τον τρόπο απόκτησής του ή/και τον συμβολισμό του. Η ίδια θυμάται πόσο τη συγκλόνισε η επαφή, το 1997, με γυναίκες της φυλής Μούρσι στη Νότια Αιθιοπία, σε ένα περιβάλλον άκρως εχθρικό καθώς είχε ν’ αντιμετωπίσει έναν άνδρα της φυλής με παρατεταμένο το καλάζνικοφ. Αφού κατάφερε να ξεπεράσει το σοκ της απειλής, με την οποία ήρθε αντιμέτωπη, στάθηκε διπλά τυχερή που μία Μούρσι δέχτηκε να της πουλήσει τα σκουλαρίκια της καθώς στις μετέπειτα φυλές που συνάντησε, ο Αιθίοπας οδηγός της δεν της επέτρεπε να αγοράσει κοσμήματά τους αφού, όπως της έλεγε, θα έχαναν έτσι τα πολιτισμικά τους στοιχεία. Χαρακτηριστικό των γυναικών Μούρσι, όπως εξηγεί η κυρία Γκίνου, είναι ο πήλινος δίσκος (πιάτο) που φέρουν ανάμεσα στα σχισμένα τους χείλη αλλά και τα μεγάλα στρόγγυλα σκουλαρίκια, διαμέτρου πέντε εκατοστών το καθένα.
Στην Αιθιοπία, εκείνο το ίδιο βράδυ, έμελλε να ζήσει και την πιο δυνατή ίσως στιγμή από τα ταξίδια της στην Αφρική. «Μέσα στη σκηνή μου, δίπλα στο ποτάμι Όμο, ένιωσα να βγαίνω από τον εαυτό μου και να στέκομαι απέναντί του, μαζί με τη γυναίκα Μούρσι. Έτρεμα κυριολεκτικά, έγινα εγώ η ίδια Μούρσι, που ζούσα πρωτόγονα στη φύση, με διακοσμημένο δέρμα, με κοσμήματα από πηλό, πέρλες, κοχύλια, με τεράστια πήλινα σκουλαρίκια και σχισμένα χείλη. Μέσα από την ταύτισή μου με τη Μούρσι (με την ετερότητα) συνειδητοποίησα τη δική μου ταυτότητα, το πώς είμαι, το πώς ζω ως “πολιτισμένη” Ευρωπαία. Κι αν κάποτε οι γυναίκες Μούρσι έκοβαν τα χείλη τους ή άνοιγαν τεράστιες τρύπες στα αυτιά, για να μην τις πάρουν σκλάβες, η παράδοση αυτή συνεχίζεται και σήμερα προκειμένου τώρα να πάρουν μεγαλύτερη προίκα από τον υποψήφιο γαμπρό», αφηγείται με γλαφυρό τρόπο η κυρία Γκίνου, η οποία έχει κάνει πολλές ατομικές φωτογραφικές εκθέσεις ενώ συμμετείχε και σε ομαδικές, στην Ελλάδα, τη Γαλλία, την Κίνα, τη Γεωργία, το Μαρόκο κ.α.
Ο τρόπος απόκτησης των κοσμημάτων ήταν τις περισσότερες φορές συναρπαστικός. Θυμάται, μεταξύ άλλων, μια γυναίκα Μπορέρο, με γλυκό αλλά αμήχανο βλέμμα, που προσπαθούσε να μαντέψει τι περίμενε από αυτή, τα αισθήματα θαυμασμού που ένιωσε για την κοπέλα σε ένα ζωοπάζαρο, που πουλούσε δέρματα ζώων, φορώντας μεγάλα ασημένια βραχιόλια στα πόδια της, με συμβολικά σχήματα για να την προφυλάξουν από τα τσιμπήματα ή το κακό μάτι, αλλά και μια μάνα με την κόρη τους στη φυλή των Χάμερ, που φορούσαν η καθεμιά διαφορετικό σιδερένιο κόσμημα στο λαιμό, δηλωτικό του γάμου ή της αγαμίας τους. Θυμάται, επίσης, μια γυναίκα της φυλής Πελ, με πλήθος ασημένιων κοσμημάτων, που μαρτυρούσαν την οικογενειακή της ευμάρεια, αλλά και μία άλλη γυναίκα Πελ που φορούσε τα σκουλαρίκια της φυλής της, με τις χαρακτηριστικές πτυχώσεις, φτιαγμένα όμως από έντονο πορτοκαλί πλαστικό.
Η έκθεση στο Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας – Θράκης περιλαμβάνει μέρος της συλλογής της Ελένης Γκίνου καθώς δεν ήταν δυνατό να εκτεθεί το σύνολο των κοσμημάτων.
Ημέρες και ώρες λειτουργίας: Παρασκευή – Δευτέρα 09-15.00
Εγκαίνια: Τετάρτη 15 Μαΐου 2024 ώρα 19.00-22.00/ Διάρκεια έως 17 Ιουνίου 2024.
Σοφία Παπαδοπούλου
*Φωτ.: Ελένη Γκίνου