Έναν και πλέον αιώνα μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης, στις 24 Ιουλίου 1923, ο ιστορικός ερευνητής Βλάσης Αγτζίδης παρουσίασε το βιβλίο του «Μεταξύ Σεβρών και Λωζάνης. Πλευρές της Μικρασιατικής τραγωδίας», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη, σε εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε χθες, στη Θεσσαλονίκη, παρουσία μελών και φίλων του Ιδρύματος Πολιτισμού Τάσου Φάλκου Αρβανιτάκη και Τιτίκας Αρβανιτάκη «Υδρία».
«Στο βιβλίο μου, που είναι άκρως ιστορικό, βασισμένο στα έγγραφα, αναλύονται οι δύο συνθήκες (Σεβρών και Λωζάννης), το γεωπολιτικό περιβάλλον εντός του οποίου υπογράφτηκαν, καθώς και οι πρόνοιές τους, ο Εθνικός Διχασμός και η διαχείριση της μικρασιατικής πρόκλησης, οι προσδοκίες και οι ματαιώσεις για το Ζήτημα του Πόντου, η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων, οι αιτίες της μικρασιατικής καταστροφής και το τέλος της τραγωδίας. Παρακολουθούμε, επίσης, την τύχη των προσφύγων του ’22 στην Ελλάδα (αποκατάσταση, αντιμετώπιση από τις πολιτικές δυνάμεις, σχέση με την αριστερά, εκλογική συμπεριφορά), καθώς και τους πρόσφυγες στη Ρωσία και στην Ε.Σ.Σ.Δ», εξηγεί, μιλώντας στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο συγγραφέας του βιβλίου, διδάκτορος Σύγχρονης Ιστορίας Βλάσης Αγτζίδης.
«Το ενδιαφέρον που είχε για την ελληνική πλευρά η Συνθήκη αυτή είναι ότι διαμόρφωνε το οριστικό γεωπολιτικό και ανθρωπολογικό πλαίσιο στη μεταπολεμική εποχή, τόσο όσον αφορά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και τους μικρασιατικούς και ανατολικοθρακικούς πληθυσμούς -καθώς και τους αντίστοιχους μουσουλμανικούς της Ελλάδας- όσο και γιατί οριστικοποίησε τη θέση της Κύπρου στο αποικιακό Στέμμα της Μεγάλης Βρετανίας», λέει ο κ. Αγτζίδης.
Το βιβλίο μιλάει για την τελευταία πράξη μιας ιστορικής διαδικασίας που άρχισε το 1914, με την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, και κορυφώθηκε με την ήττα του ελληνικού στρατού, τον Αύγουστο του 1922, από τα τουρκικά εθνικιστικά στρατεύματα του Μουσταφά Κεμάλ.
«Η συνθήκη που υπογράφτηκε στις 24 Ιουλίου 1923 στη Λωζάννη της Ελβετίας ακύρωνε και αναθεωρούσε τη Συνθήκη των Σεβρών του Αυγούστου του 1920. Η μικρασιατική καταστροφή υπήρξε μια πρωτοφανής ανθρωπιστική καταστροφή για τους Έλληνες, τους Αρμένιους και τις υπόλοιπες μη μουσουλμανικές κοινότητες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας», επισημαίνει ο κ. Αγτζίδης.
Στο βιβλίο περιλαμβάνονται κείμενα – εισηγήσεις: «Το διεθνές πλαίσιο και η διαχείριση της μικρασιατικής πρόκλησης» (6ο Επιστημονικό Συμπόσιο του Κέντρου Μελέτης Μικρασιατικής Ερυθραίας – ΚΕΜΜΕ, Νέα Ερυθραία – Κηφισιά, 26-27 Νοεμβρίου 2022), «Το Ζήτημα του Πόντου: Προσδοκίες και Ματαιώσεις» (Επιστημονικό Συνέδριο: «Από τις Σέβρες στη Λωζάννη», 14-17 Δεκεμβρίου 2022, Ίδρυμα Βουλής-Εθνικού Ιδρύματος «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»), «Aπό τη Συνθήκη του Μπρεστ Λιτόφσκ στη σοβιετο-τουρκική Συνθήκη Φιλίας» («Ελληνορωσικές Σχέσεις 1917-1924», Τμήμα Ρωσικής Φιλολογίας ΕΚΠΑ, 17-18 Δεκεμβρίου 2021), «Το τέλος της τραγωδίας: Όταν τα οστά των θυμάτων έγιναν εμπορεύσιμη ύλη» (Επιστημονικό Συνέδριο: «100 χρόνια Μικρασιάτες στην Κρήτη», Χανιά, 10-11 Νοεμβρίου 2022, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης, Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, Εργαστήριο Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής, Πόλης και Πολιτισμού Πολυτεχνείου Κρήτης, Αδελφότητα Μικρασιατών Νομού Χανίων «Ο Άγιος Πολύκαρπος», Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέ Εισαγωγή 15 ριος Κ. Βενιζέλος»). Επίσης υπάρχει εκτεταμένη αναφορά στο προσφυγικό ζήτημα, όπως προκύπτει κυρίως από τη Μικρασιατική Καταστροφή.
«Η αφορμή για τη συγγραφή αυτού του κειμένου», επισημαίνει ο κ. Αγτζίδης, «υπήρξε η εισήγησή μου με τίτλο “Πρόσφυγες και Αριστερά” στην Επιστημονική Συνάντηση που οργανώθηκε από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) και το Ιστορικό Αρχείο της Alpha Bank στη Θεσσαλονίκη (8-10 Δεκεμβρίου 2022). Η εισήγηση αυτή συμπεριλαμβάνεται στο κείμενο που δημοσιεύεται στο βιβλίο με τον τίτλο “Πρόσφυγες του ’22 στη ‘μητέρα-πατρίδα'”, καθώς και στο “Πρόσφυγες στη Ρωσία και στην ΕΣΣΔ”. Το κείμενο όμως έχει ευρύτερο χαρακτήρα και αξιοποιεί σύνολο στοιχείων τόσο από τη μελέτη μου “Ταυτότητα και ιδεολογία στον ποντιακό ελληνισμό”, που είχε συμπεριληφθεί στον συλλογικό τόμο με τους Γιώργο Κόκκινο και Έλλη Λεμονίδου, με τίτλο “Το τραύμα και οι πολιτικές της μνήμης. Ενδεικτικές όψεις των συμβολικών πολέμων για την ιστορία και τη μνήμη”, όσο και από τα πρόσφατα στοιχεία που κόμισε η έρευνα όσον αφορά το προσφυγικό ζήτημα και τις απαρχές της ελληνικής Αριστεράς στο περιβάλλον εκείνο που διαμόρφωσε η επιτυχία της επανάστασης των μπολσεβίκων».
Στην παρουσίαση του βιβλίου εκτός τον συγγραφέα Βλάση Αγτζίδη, μίλησαν ο Στέλιος Λουκάς, ποιητής, δημοσιογράφος (τηλεοπτική εκπομπή «Ένα βιβλίο, ένα ταξίδι»), ο Χρήστος Εμμανουηλίδης, ιατρός, φιλόλογος, και ο Φόρης Πεταλίδης, δημοσιογράφος. Τη βράδια πλαισίωσαν μουσικά με μικρασιάτικα, ρεμπέτικα και ποντικά τραγούδια ο εκπαιδευτικός Βασίλης Αντωνιάδης και ο ηθοποιός του Κ.Θ.Β.Ε. Παύλος Γ. Ελευθεριάδης.
Στο Ίδρυμα Υδρία εγκαινιάστηκε την ίδια βραδιά έκθεση ζωγραφικής του Βλάση Αγτζίδη με έργα εμπνευσμένα από τη Μικρασιατική καταστροφή και κυρίως την πυρπόληση της Σμύρνης, καθώς και έργα αντιπροσωπευτικά διαφόρων φάσεων και επιλογών, με χαρακτηριστικότερα ίσως κάποια ιδιαίτερα μορφώματα που λειτουργούν ως προσωπικός κώδικας του δημιουργού. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 8 Ιουνίου (ώρες λειτουργίας: Δευτέρα με Παρασκευή 11:00 – 15:00, Τετάρτη 18:00 – 21:00).
Σοφία Προκοπίδου