«Σε κάθε μετάβαση υπάρχουν οι χαμένοι, δηλαδή αυτοί που δεν έχουν τις αναγκαίες δεξιότητες και εκείνοι που δεν έχουν τους απαραίτητους πόρους. Και στην περίπτωση της πράσινης μετάβασης, υπάρχει ο φόβος ότι οι ευάλωτες ομάδες θα παραμεριστούν. Για παράδειγμα, όταν κάποιες από τις περιοχές στις οποίες ζουν σήμερα οι Ρομά δεν έχουν καν ηλεκτρικό ρεύμα, πώς να μιλήσουμε στις κοινότητες αυτές για ανανεώσιμες πηγές; Όταν σε κάποιες περιπτώσεις δεν υπάρχουν καν στέγες στα καταλύματά τους, πώς να τους μιλήσουμε για φωτοβολταϊκά πάνελ;». Με αφετηρία τις συγκεκριμένες απορίες, ο Πετρίκα Ντουλγκέρου (Petrica Dulgheru), εκτελεστικός διευθυντής της Πρωτοβουλίας Επιχειρηματικής Ανάπτυξης των Ρομά (REDI), παρουσίασε σήμερα, στη Θεσσαλονίκη, μια σειρά από προτάσεις συμπερίληψης, με την ευκαιρία του Φόρουμ της Κοινωνίας των Πολιτών των Δυτικών Βαλκανίων.
«Το REDI συστήθηκε προ πενταετίας και η ανάπτυξή μας ήταν ραγδαία. Έχουμε πλέον παρουσία στη Βόρεια Μακεδονία και στη Σερβία και το 2024 θα επεκταθούμε σε Αλβανία, Κόσοβο και Μαυροβούνιο, ίσως και στην Τουρκία. Τα τελευταία χρόνια προσπαθήσαμε μεταξύ άλλων να αντιληφθούμε τι σημαίνει για τις κοινότητες και τους επιχειρηματίες Ρομά ο όρος “βιώσιμες επιχειρήσεις”. Συγκεντρώσαμε σε μια αίθουσα 84 άτομα από την περιοχή και καλέσαμε μια επιχειρηματική σύμβουλο, που άρχισε να τους κάνει ερωτήσεις για τις επιχειρήσεις τους και το πώς βλέπουν το μέλλον. Η σύμβουλος ένιωσε αμηχανία, γιατί στην αίθουσα επικρατούσε στην αρχή ησυχία. Γιατί; Για τον απλό λόγο ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να σκεφτούν τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεών τους για τα επόμενα, ας πούμε, πέντε χρόνια. Είμαστε πλέον πεπεισμένοι ότι με κάποιον τρόπο θα πρέπει να “μεταφράσουμε” όσα λέγονται σε συνεδριάσεις όπως αυτή σε έγγραφα που συνοψίζουν τα συμπεράσματα, με τρόπο εύληπτο, ώστε να εφαρμοστούν στην πράξη από τους ανθρώπους» επισήμανε ο κ. Ντουλγκέρου, ο οποίος ζει στη Ρουμανία.
Πρόσθεσε πως ένα επιπλέον αντικίνητρο για τους Ρομά ως προς την πράσινη μετάβαση είναι το υψηλό κόστος των αναγκαίων παρεμβάσεων. «Πώς μπορούμε να μεταφέρουμε στις κοινότητες των Ρομά όλες αυτές τις ευκαιρίες που αναδύονται στον τομέα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ); Προσπαθούμε να βρούμε καινοτόμους τρόπους για τη χρηματοδότηση σε ευάλωτες κοινότητες και ένας τρόπος είναι το leasing (χρηματοοικονομική μίσθωση). Οι Ρομά δεν έχουν να διαθέσουν 7000-8000 ευρώ για ηλιακά πάνελ, όταν σε κάποιες περιπτώσεις δεν έχουν καν στέγη. Αρα λοιπόν, μέσω leasing με μερική επιδότηση, θα μπορούσαμε να βρούμε λύση. Οι κυβερνήσεις, η Κοινωνία των Πολιτών, θα μπορούσαν να το σκεφτούν αυτό» πρότεινε.
Συμπλήρωσε πως υπάρχουν αγροτεμάχια κοντά σε περιοχές όπου ζουν οι Ρομά, που με τα κατάλληλα κίνητρα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για εγκατάσταση ηλιακών πάνελ. «Μέσω λοιπόν της ανάπτυξης ενός επιχειρηματικού μοντέλου και μιας μελέτης σκοπιμότητας θα μπορούσαμε, σε συνεργασία πάντα με τις περιφερειακές αρχές και την Κοινωνία των Πολιτών να φέρουμε την καθαρή ενέργεια πιο κοντά σε αυτούς τους ανθρώπους» είπε.
Οι δεξιότητες που σχετίζονται με την πράσινη μετάβαση είναι ένα τρίτο σημαντικό θέμα, στο οποίο οι ευάλωτες κοινωνικές ομάδες χωλαίνουν. «Πώς θα μπορούσαμε να φέρουμε τα μέλη των ευάλωτων ομάδων στην αγορά εργασίας της καθαρής ενέργειας; Υπάρχουν κάποια είδη θέσεων εργασίας που θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε, βοηθώντας τους ανθρώπους να αποκτήσουν τις απαιτούμενες δεξιότητες. Για παράδειγμα, στη χώρα μου υπάρχουν οι λεγόμενοι “green agents” (πράσινοι πράκτορες), άνθρωποι που ανακυκλώνουν ήδη από την εποχή που ουδείς μιλούσε για ανακύκλωση. Πώς μπορούμε να μεταφέρουμε αυτούς τους ανθρώπους από τις θέσεις εργασίας χαμηλού εισοδήματος, στις οποίες δραστηριοποιούνται σήμερα, σε άλλες, που θα παίξουν σημαντικό ρόλο στην πράσινη μετάβαση; Δημιουργούμε κέντρα κατάρτισης για τον σκοπό αυτό» εξήγησε.
Ιδιαίτερη μνεία έκανε στη διαχείριση του πλαστικού στα Δυτικά Βαλκάνια: «Παρότι όλοι μιλάμε για την ανάγκη να διαχειριστούμε το πλαστικό, στα Δυτικά Βαλκάνια το θέμα δεν φαίνεται να ενδιαφέρει πραγματικά πολύ κόσμο. Στη Βόρεια Μακεδονία, για παράδειγμα, είχαμε συστήσει εταιρεία με 17 εργαζόμενους, οι οποίοι προσελήφθησαν για να περισυλλέγουν πλαστικό από διάφορα κτήρια στα Σκόπια. Παρά τις όποιες εκστρατείες ενημέρωσης και επικοινωνίας όμως, οι κάτοικοι αποδείχτηκε ότι δεν ήταν ευαισθητοποιημένοι. Τελικά, όλα έχουν να κάνουν με το πώς θα επικοινωνήσουμε στους πολίτες την επείγουσα ανάγκη για αυτή την αλλαγή» υπογράμμισε.
Πράσινη μετάβαση και ενεργειακή δημοκρατία
Μπορεί η πράσινη μετάβαση να επιτευχθεί χωρίς ενεργειακή δημοκρατία; Και τι είναι η ενεργειακή δημοκρατία; Τις απαντήσεις έδωσε στο Φόρουμ ο Ντρίταν Νέλατζ (Dritan Nelaj), διευθυντής του προγράμματος για τη Δίκαιη Πράσινη Ανάπτυξη στον οργανισμό OSF Δυτικών Βαλκανίων. «Η πράσινη μετάβαση δεν είναι μια λογική προσαρμογή ή απλά μια αλλαγή στον τρόπο που καταναλώνουμε, αλλά μια ευκαιρία να επανεξετάσουμε την οικονομία. Δεν μπορούμε να ζητήσουμε από τους πολίτες να επωμισθούν το κόστος της πράσινης μετάβασης, χωρίς ταυτόχρονα να έχουν πρόσβαση στα οφέλη. Η ενεργειακή δημοκρατία, που επιτρέπει στις πολίτες όχι απλά να χρησιμοποιούν την καθαρή ενέργεια, αλλά και να επωφελούνται από αυτή, είναι σημαντική για τη βιώσιμη και δίκαιη μετάβαση» σημείωσε.
Ανέφερε δε, τρεις βασικές ιδέες πάνω στις οποίες εργάζεται το OSF Western Balkans, με στόχο την επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης με δίκαιο τρόπο. Η πρώτη αφορά την ανάγκη δημιουργίας ενός hub (κόμβου) στα Δυτικά Βαλκάνια, το οποίο θα αφορά τα έργα υποδομής στον ενεργειακό τομέα, με τη συμμετοχή όχι μόνο των κυβερνήσεων, αλλά και των κοινωνικών εταίρων των χωρών της περιοχής. Στόχος είναι να διαμορφωθούν από κοινού ιδέες για τις αναγκαίες επενδύσεις στις υποδομές, με έμφαση στη δίκαιη διάσταση και κατανομή αυτών των υποδομών και στη συναίνεση της κοινωνίας.
Η δεύτερη αφορά την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας, σε μια εποχή που πολλά σπίτια στα Δυτικά Βαλκάνια εξακολουθούν να μαγειρεύουν και να θερμαίνονται με καύση ξύλων και άνθρακα, με αρνητικό αντίκτυπο στην ατμόσφαιρα, τα δάση και την ίδια τη δημόσια υγεία. «Η ΕΕ και οι κυβερνήσεις των Δυτικών Βαλκανίων χρειάζεται να επιδοτήσουν ειδικά σχέδια για τα φτωχά σπίτια, ώστε να αποκτήσουν ηλεκτρικές συσκευές που θα βελτιώσουν τα επίπεδα ζωής των κατοίκων και δεν θα επιβαρύνουν το περιβάλλον» τόνισε, αναγνωρίζοντας ωστόσο ότι, χωρίς επενδύσεις σε ΑΠΕ, περισσότερες ηλεκτρικές συσκευές σημαίνει μεγαλύτερη κατανάλωση ορυκτών καυσίμων από τα εργοστάσια ηλεκτρισμού. Πρότεινε λοιπόν οι κυβερνήσεις των Δυτικών Βαλκανίων να επενδύσουν σε φωτοβολταϊκά πάρκα, ώστε η ενέργεια που παράγεται από αυτά να καλύψει τις ανάγκες των φτωχών νοικοκυριών. Ο κ.Νέλατζ εισηγήθηκε, τέλος, τη συμμετοχή των πολιτών στην πράσινη μετάβαση, όχι μόνο ως καταναλωτών ενέργειας, αλλά και ως συμμετεχόντων και εταίρων στην ενεργειακή διακυβέρνηση και τον εκδημοκρατισμό της ενέργειας.
Την πεποίθηση ότι για να επιτευχθεί η πράσινη μετάβαση στα Δυτικά Βαλκάνια δεν αρκούν οι πολιτικές αποφάσεις, αλλά χρειάζονται ταυτόχρονα πολιτική σταθερότητα, επένδυση σε «πράσινες» δεξιότητες, μεγαλύτερη διαφάνεια στα χρηματοδοτικά προγράμματα και υψηλότερη απορρόφηση κονδυλίων, εξέφρασε ο Πάβλε Ραντοβανόβιτς (Pavle D. Radovanović), αντιπρόεδρος του Εμπορικού Επιμελητηρίου του Μαυροβουνίου και συμπροεδρεύων της Κοινής Συμβουλευτικής Επιτροπής (JCC) ΕΕ- Κοινωνίας Πολιτών Μαυροβουνίου.
Αλληλένδετες έννοιες αποτελούν η πράσινη μετάβαση και η σταθερότητα των εργασιακών δικαιωμάτων στα Δυτικά Βαλκάνια, όπως επισήμανε ο ‘Ατνχε Χίκολι (Atdhe Hykolli) εκ μέρους της Συνομοσπονδίας Ανεξάρτητων Εργατικών Συνδικάτων του Κοσόβου. «Η μόλυνση της ατμόσφαιρας στο Κόσοβο είναι σήμερα πολύ επιβαρυμένη. Η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας γίνεται μόνο από έναν βασικό οργανισμό στο Κόσοβο, ο οποίος φέρει την πραγματική ευθύνη για αυτή τη μόλυνση. Ωστόσο, η συζήτηση για την πράσινη ανάπτυξη δεν περιορίζεται στη μόλυνση της ατμόσφαιρας. Η πράσινη ατζέντα δεν σχετίζεται μόνο με την προστασία περιβάλλοντος, αλλά και με την προστασία των μέσων διαβίωσης των κοινοτήτων των πολιτών και τελικά και με τα δικαιώματα των εργαζόμενων» είπε και πρόσθεσε: «Πρέπει να υποκινήσουμε κοινωνικό διάλογο, για να έχουμε καλά αποτελέσματα ως προς την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η πράξη αποδεικνύει σε πάρα πολλές περιπτώσεις ότι αυτός ο διάλογος, όπου έγινε, βοήθησε στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και του επιπέδου διαβίωσης γενικότερα για τις πόλεις και τους πολίτες».
Το φόρουμ διοργανώνει η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ), σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (ETF), το Συμβούλιο Περιφερειακής Συνεργασίας (ΣΠΣ) και το Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (Cedefop)._
Αλ.Γ